Τζορντάνο Μπρούνο
Ο Τζορντάνο Μπρούνο (Giordano Bruno, 27Φεβρουαρίου 1548 – 17 Φεβρουαρίου 1600) ήταν Ιταλός φιλόσοφος, μαθηματικός, ποιητής και αστρονόμος.
Γεννήθηκε στη Νόλα της Καμπανίας. Ο Μπρούνο βαφτίστηκε με το όνομα Φίλιπο. Από μικρός εκδήλωσε το ενδιαφέρον του για την επιστήμη και τον μυστικισμό.
Το 1563 εισήλθε στο Τάγμα των Δομινικανών, αλλά στη Γενεύη προσχώρησε στον Καλβινισμό. Το 1572 χειροτονήθηκε ιερέας. Εκτός από εξαιρετικό μνημονικό, ο Μπρούνο διέθετε ένα χαρακτηριστικό που ερχόταν σε σύγκρουση με το πνεύμα της εποχής: την ελεύθερη σκέψη και, κατ’ επέκταση, την αμφισβήτηση. Συζήτησε ελεύθερα την αίρεση του Αρειανισμού, που απέρριπτε τη θεϊκή υπόσταση του Χριστού και διάβαζε τα απαγορευμένα κείμενα του Έρασμου. Ασπαζόταν τον πανθεϊσμό και έκανε λόγο για ειρηνική συνύπαρξη όλων των θρησκειών. Υποστήριζε ότι το σύμπαν είναι απεριόριστο και αποτελείται από αναρίθμητους κόσμους. Κάθε αστέρι είναι ένας ήλιος σαν το δικό μας, και γύρω από κάθε αστέρι περιστρέφονται άλλοι πλανήτες, αόρατοι στα μάτια μας, αλλά υπάρχουν. Λόγω αυτού, δεν μπορούμε να μιλάμε για κέντρο του σύμπαντος, είτε αυτό είναι η Γη, είτε ο Ήλιος, έλεγε ο Μπρούνο. Υπερέβη, έτσι, την πρωτοποριακή τότε ηλιοκεντρική θεωρία του Κοπέρνικου και, κυρίως, κατέρριπτε την θεώρηση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας που τοποθετούσε τη Γη στο κέντρο της θεϊκής Δημιουργίας.
Το 1576 κατηγορήθηκε ως αιρετικός και αναγκάσθηκε να διαφύγει για να σωθεί. Κατέφυγε σε πολλές πόλεις, όπως Φραγκφούρτη, Μαρβούργο, Λονδίνο, Οξφόρδη, Παρίσι, Λυών, Γενεύη, Γένουα καταλήγοντας στη Βενετία. Το 1581, το Παρίσι αποτέλεσε για τον Μπρούνο ένα ευνοϊκό μέρος για να εργαστεί και να διδάξει, μια και απολάμβανε της προστασίας του βασιλιά της Γαλλίας Ερρίκου Γ’. Επίσης, για ένα διάστημα δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και στη Γερμανία.
Εκεί κατά τον Μάιο του 1592 κατόπιν προδοσίας από τον προσποιούμενο ως μαθητή του, Τζοβάνι Μοτσενίγκο, συνελήφθη και παραδόθηκε στην Ιερά Εξέταση.
Επειδή οι φιλοσοφικές του αντιλήψεις επί του απείρου του σύμπαντος και περί υπάρξεως και άλλων κόσμων θεωρήθηκαν αιρετικές κακοδοξίες, μεταφέρθηκε το 1593 στη Ρώμη όπου έμεινε εγκάθειρκτος για επτά χρόνια. Καθώς όμως δεν θέλησε να αποκηρύξει τις φιλοσοφικές του ιδέες, καταδικάστηκε σε θάνατο δια της πυράς από την Ιερά Εξέταση της Ρώμης, τον οποίο και υπέστη στις 17 Φεβρουαρίου του 1600.
Ο Μπρούνο υποστήριζε το άπειρο του Σύμπαντος, την ύπαρξη πολλαπλών κόσμων, και την ηλιοκεντρική θεωρία. Υποστήριζε πως η ενοποιός ουσία των πάντων είναι ο Θεός, αλλά αρνιόταν τη θεϊκή υπόσταση του Ιησού. Θεωρεί πως η θρησκεία είναι μέσο καθοδήγησης των αμαθών.
Από το 1584 (στο La Cena de le Ceneri) ο Μπρούνο εγκαταλείπει την κοσμολογία του Αριστοτέλη, για αυτήν του Κοπέρνικου (1543), στην οποία οι πλανήτες κινούνται γύρω από τον άξονά τους καθώς και γύρω από τον Ήλιο. Ο Μπρούνο μάλιστα πηγαίνει τη θεωρία παραπέρα, εγκαταλείποντας την ιδέα του κέντρου. «Δεν υπάρχει κανένα άστρο στο κέντρο του σύμπαντος, διότι το σύμπαν εκτείνεται προς όλες τις κατευθύνσεις με τον ίδιο τρόπο. Κάθε αστέρι είναι ένας ήλιος σαν το δικό μας, και γύρω από το καθένα από αυτά τα αστέρια περιστρέφονται άλλοι πλανήτες, αόρατοι στα μάτια μας, αλλά υπάρχουν. Συνεπώς, υπάρχουν αναρίθμητοι ήλιοι και άπειρος αριθμός Γαιών που περιστρέφονται γύρω από αυτούς τους ήλιους, σαν τις επτά Γαίες, η Γη, η Σελήνη, και οι πέντε τότε γνωστοί πλανήτες: ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Άρης, ο Δίας, ο Κρόνος που βλέπουμε να περιστρέφονται γύρω από τον κοντινό μας ήλιο».
Καταδικάστηκε από την Ιερά Εξέταση, κατά την επικρατούσα άποψη επειδή δεν αποκήρυξε τις φιλοσοφικές του απόψεις. Υπάρχει όμως και η άποψη ότι καταδικάστηκε διότι η εκκλησιαστική άποψη επιθυμούσε τη συνέχεια του γεωκεντρικού κοσμολογικού μοντέλου. Η καταδικαστική απόφαση, η οποία οδήγησε τον Τζορντάνο Μπρούνο στην πυρά, εκδόθηκε από τον καρδινάλιο Ρομπέρτο Μπελλαρμίνο (Roberto Bellarmino, 1542-1621) το 1600. Στις 8 Φεβρουαρίου 1600, ο Πάπας Κλήμης Η’ διέταξε να καταδικαστεί ο Μπρούνο ως αμετανόητος αιρετικός. Ο Μπρούνο απευθυνόμενος στους Ιεροεξεταστές είπε: “Ίσως ο φόβος σας να με καταδικάσετε να είναι μεγαλύτερος από τον δικό μου να δεχτώ την απόφασή σας“. Εννέα μέρες αργότερα, ο Μπρούνο θανατώθηκε στην πυρά στην πλατεία Κάμπο Ντε Φιόρι της Ρώμης. Οι στάχτες του πετάχτηκαν στον ποταμό Τίβερη. Λέγεται πως μία από τις τελευταίες του φράσεις ήταν: “Να κάψεις δεν σημαίνει πως διαψεύδεις“. Χαρακτηρίστηκε από πολλούς ως ο “πρώτος μάρτυρας της επιστήμης”. Όλα τα έργα του Μπρούνο τοποθετήθηκαν στον “Κατάλογο Απαγορευμένων Βιβλίων” της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Η περίπτωσή του Τζορντάνο Μπρούνο εξακολουθεί να θεωρείται ορόσημο στην ιστορία της ελεύθερης σκέψης. Από την άλλη, αρκετοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο Ιταλός φιλόσοφος δεν καταδικάστηκε για τις κοσμολογικές, αλλά για τις θεολογικές πεποιθήσεις του. Εκτιμούν πως οι απόψεις του για δόγματα, όπως η αιώνια καταδίκη και η Αγία Τριάδα, τον οδήγησαν στο θάνατο. Όμως, σύμφωνα με τον Αλμπέρτο Μαρτίνες, καθηγητή ιστορίας της επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Τέξας και συγγραφέα του βιβλίου “Ο Μπρούνο, ο Γαλιλαίος και η Ιερά Εξέταση“, μερικοί από τους ίδιους Ιεροεξεταστές που έκριναν τον Μπρούνο αμφισβήτησαν τον Γαλιλαίο μερικά χρόνια μετά. Ο βασικός από αυτούς ήταν ο Καρδινάλιος και μετέπειτα άγιος, Ρομπέρτο Μπελαρμίν, που όχι μόνο έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην καταδίκη του Γαλιλαίου, αλλά επέκρινε και τους οπαδούς του Κοπέρνικου.