Συνέντευξη της Γεωργίας Μπακογιάννη. Συναυλία Χριστουγέννων στο Ι.ΤΗ.Π
Χορωδία Τήνου
Συναυλία στο πνεύμα των Χριστουγέννων
(συνέντευξη στον Βασίλη Ρούβαλη)
Με αφορμή την αυριανή συναυλία της Χορωδίας Τήνου στην αίθουσα του Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού (8.15 μ.μ.), η καλλιτεχνική της διευθύντρια Γεωργία Μπακογιάννη μιλάει στην «Τ» για το έργα και τις ημέρες της χορωδιακής μουσικής στο νησί.
Η συνέντευξη εστιάζεται στην καλλιτεχνική ουσία που προκύπτει μέσα από το δικό της πρίσμα, σε συνάρτηση με τη γνώση, την εμπειρία και το μεράκι μιας ομάδας ανθρώπων που ζουν εδώ και από κοινού καλλιεργούν τη μουσική παιδεία. Η ίδια, μαέστρος, καθηγήτρια πιάνου και μονωδίας, με πλούσια θεωρητική σκευή, δραστηριοποιείται στην Τήνο από το 2009. Ξεκίνησε με τη Χορωδία Κώμης αλλά και την τρίφωνη παιδική χορωδία TINangels για να προχωρήσει, την τελευταία διετία, στη δημιουργία του συλλόγου Φιλόμουσοι Τήνου. Στόχος της, το χορωδιακό τραγούδι, η μαθητεία στο είδος όσο και οι παράπλευρες πολιτιστικές δράσεις.
Την περασμένη Κυριακή στον ναό της Ιεράς Καρδίας του Ιησού στο Εξώμβουργο, η Χορωδία Τήνου παρουσίασε ένα εξαίρετο, ανώτερης μουσικής ποιότητας συναυλιακό πρόγραμμα – αποτέλεσμα της σοβαρής, υψηλής αισθητικής προεργασίας από την ομάδα. Στη χριστουγεννιάτικη συναυλία «Να τα πούμε;» θα ακουστούν μελωδίες από τα τηνιακά κάλαντα, ταραντέλλες από τον ιταλικό Νότο, μια διασκευή του Λέοναρντ Κοέν, μεσαιωνικά τραγούδια της εορταστικής περιόδου από τη μεγάλη παράδοση της Γαλλίας και της Αγγλίας, ένα κυπριακό βυζαντινό τραγούδι για την Παναγία κ.λπ. Τις χορωδούς θα συνοδεύσουν ήχοι από βιολί (Liliane Brendel) και φλάουτο (Anne Pujolas).
-Η Χορωδία Τήνου εξελίσσεται ως μουσικός καλλιτεχνικός πυρήνας στο νησί, τα τελευταία χρόνια. Πιστεύετε ότι ο αρχικός στόχος της έχει εκπληρωθεί;
Η Χορωδία Τήνου δεν είναι καινούργια. Αποτελεί μετεξέλιξη της Χορωδίας Κώμης, η οποία δημιουργήθηκε το 2010. Στην αρχική μορφή της δεν ήταν παρά μια ομάδα ανθρώπων διαφόρων ηλικιών που αγαπούσε μεν το τραγούδι, αλλά δεν είχε καμία γνώση μουσικής ή πολυφωνίας. Σιγά σιγά και με υπομονή άρχισαν να καλλιεργούν τις φωνές τους και να συντονίζονται. Το ρεπερτόριο έγινε σταδιακά πιο δύσκολο, οι φωνές έγιναν δύο (σοπράνο-άλτο) και δεν αργήσαμε να φτάσουμε και στην παρτιτούρα. Με τον καιρό ήρθαν και οι συναυλίες, η χορωδία ακούστηκε στο νησί και έτσι ήρθαν νέα μέλη από άλλα σημεία της Τήνου, ακόμα και ξένοι εγκατεστημένοι στο νησί. Για τρία χρόνια όπου ενέσκηψε η πανδημία, η χορωδία μας φυτοζωούσε αλλ’ αποτέλεσε ευκαιρία ανασύνταξης και αναστοχασμού. Έτσι δημιουργήθηκε ο Σύλλογος Φιλόμουσοι Τήνου με στόχο την ενδυνάμωση και προβολή της χορωδιακής μουσικής και όχι μόνο. Ταυτόχρονα, η χορωδία μετέφερε την έδρα της στη Χώρα και μετονομάστηκε σε Χορωδία Τήνου.
Η αλλαγή αυτή γέννησε νέες προοπτικές αλλά και ευθύνες. Έχουμε καταλήξει σε ένα ολιγομελές γυναικείο σχήμα που χαρακτηρίζεται από σοβαρότητα, όρεξη για δουλειά και ομαδικό πνεύμα. Στην παλιά «μαγιά» ήρθαν να προστεθούν νέα πολύ αξιόλογα μέλη που προσαρμόστηκαν αμέσως στο ύφος της χορωδίας μας. Αυτή τη στιγμή, ύστερα από τη συμμετοχή στο 4ο Διεθνές Χορωδιακό Φεστιβάλ Αγρινίου, νιώθουμε αρκετή αυτοπεποίθηση ώστε να στοχεύουμε στην εξωστρέφεια και στην επαφή με άλλα χορωδιακά σχήματα.
-Τι ακριβώς δεν φανταζόσασταν στην αρχή, δηλαδή αυτό που τώρα νιώθετε ότι συμβαίνει;
Η αλήθεια είναι ότι όταν ξεκινήσαμε τις πρόβες μας το 2009 στο σχολείο της Κώμης, μοιάζαμε κι εμείς με τάξη του Δημοτικού. Τίποτα δεν έδειχνε ποια θα ήταν η εξέλιξη αυτής της ομάδας. Η χορωδία μας ωρίμασε αργά αργά και μυστικά, μπορώ να πω. Εγώ είχα έρθει εξοπλισμένη με τις γνώσεις που μου είχε μεταλαμπαδεύσει η καθηγήτριά μου στη φωνητική, κα Rositza Troeva. Όμως καθόλου χρήσιμες δεν θα ήταν αυτές οι γνώσεις εάν απέναντί μου δεν είχα ανθρώπους που μ’ εμπιστεύτηκαν κι ανοίχτηκαν στο καινούργιο και άγνωστο.
Ως τότε είχα διδάξει τραγούδι, αλλά σε ατομικό επίπεδο. Το χορωδιακό τραγούδι είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Κάθε φωνή έχει το δικό της χρώμα, τη δική της ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία. Ο μαέστρος καλείται να εκπαιδεύσει τις φωνές ώστε να παράγουν αρμονικό αποτέλεσμα, κι ενωμένες όλες μαζί να δημιουργούν ένα νέο μουσικό όργανο με τον δικό του προσωπικό ήχο. Έτσι λοιπόν, η δουλειά του δασκάλου μοιάζει με αυτή του καλλιεργητή που φυτεύει κάτι σήμερα και ελπίζει μια μέρα να πάρει καρπό, χωρίς να είναι ποτέ σίγουρος γι’ αυτό... Μόνες σταθερές του είναι η γνώση, η εργατικότητα και η υπομονή.
-Θεωρείτε ότι η χορωδιακή κουλτούρα, γενικότερα για τα ελληνικά δεδομένα, βελτιώνεται; Βλέπετε, συγκριτικά, ένα υψηλότερο επίπεδο;
Ακούω τις ορχήστρες μας και λέω από μέσα μου «Μπράβο, βρε παιδιά!». Το ίδιο ισχύει και για σολίστες οργάνων, τραγουδιστές και χορωδίες. Δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από αντίστοιχους μουσικούς άλλων χωρών. Πιστεύω ότι αυτή η αλλαγή οφείλεται στην ύπαρξη των Μουσικών Σχολείων από τη μία και των μουσικών πανεπιστημίων από την άλλη. Όσο για τις χορωδίες, το είδος έχει γνωρίσει άνθηση τα τελευταία χρόνια. Νέα παιδιά φτιάχνουν μικρά φωνητικά σύνολα και πειραματίζονται αναμειγνύοντας τον παραδοσιακό ήχο με τον κλασικό, τον σύγχρονο ή τον τζαζ. Επίσης, τα πανεπιστήμιά μας βγάζουν νέους μαέστρους με εξειδίκευση στη διεύθυνση χορωδίας. Παλιοί μεγάλοι μαέστροι όπως ο Κοντογεωργίου ή ο Καρκάλας, βρίσκουν συνεχιστές.
-Στην εμπειρία επαφής με άλλες χορωδιακές ομάδες από το εξωτερικό, τι διαπιστώνετε για τη Χορωδία Τήνου;
Είναι πολύ σημαντικό για ένα μουσικό να ξέρει πού στέκεται… Να μην υποτιμά τη δουλειά του, αλλ’ ούτε να είναι αιθεροβάμων. Επίσης, δεν πρέπει να θεωρούμε πως ό,τι προέρχεται από το εξωτερικό είναι οπωσδήποτε καλύτερο. Θυμάμαι, πριν από χρόνια, όταν είχε έρθει στο Ι.ΤΗ.Π μία νεοϋορκέζικη χορωδία κι εγώ είχα ξεκινήσει την εκδήλωση με την παιδική χορωδία που είχα τότε, τους TINangels. Είχα πολύ μεγάλο άγχος αν καταφέρω να ανταποκριθώ στο επίπεδο των Αμερικανών. Τελικά, εισπράξαμε πολλά συγχαρητήρια αλλά και ένα σημαντικό χρηματικό βοήθημα εκ μέρους τους! Ήταν τελείως απρόσμενο και συγκινητικό. Πάντως, εν κατακλείδι, πρότυπο για εμάς αποτελούν κάποιες πολύ καλές ελληνικές και ξένες χορωδίες. Ίσως δεν θα τις «φτάσουμε» ποτέ, αλλά τίποτα δεν μας εμποδίζει να προσπαθούμε να τους μοιάσουμε, ειδικά στην ποιότητα και το ήθος του ήχου τους.
-Κι εδώ, στο νησί, εισπράττετε την αποδοχή του κοινού;
Απολαμβάνουμε την αποδοχή και τον ενθουσιασμό του κοινού. Νομίζω ότι δεν χρειάζεται να έχει κάποιος μουσικές γνώσεις για να συγκινηθεί μ’ ένα τραγούδι. Συνειδητοποιώ, μάλιστα, ότι είναι λάθος η άποψη «θα πω αυτά τα τραγούδια γιατί τα γνωρίζει το κοινό και του αρέσουν». Εγώ, ως εκπαιδευτικός στο επάγγελμα, πιστεύω πολύ στην παιδευτική επίδραση μιας συναυλίας. Αν ένα ρεπερτόριο, ακόμη και «δύσκολο», ετοιμαστεί σωστά, με αγάπη και γνώση, ο ακροατής θα το εισπράξει και θα πλησιάσει. Το νιώθουμε όταν είμαστε στη σκηνή, όπου από κάτω υπάρχει ησυχία και συγκέντρωση. Και ξέρουμε τότε ότι μια λεπτή ενέργεια ενώνει μουσικούς και κοινό, σε μέθεξη.
-Διαπιστώνετε το ενδιαφέρον συμμετοχής από τους Τηνιακούς;
Η στάση των ανθρώπων εδώ στο νησί είναι παθητική απέναντι σε προσπάθειες σαν τη δική μας. Συνήθως εκφράζουν θαυμασμό, αλλά ταυτόχρονα θεωρούν τον εαυτό τους ανίκανο να έρθει και να δοκιμαστεί. Οι συνήθεις δικαιολογίες είναι του τύπου «Εγώ δεν έχω φωνή», «Είμαι μεγάλη τώρα πια», «Δεν ξέρω μουσική» και διάφορα τέτοια κλισέ. Σε μια συναυλία ακούει κανείς το τελικό αποτέλεσμα της δουλειάς και ίσως αποθαρρύνεται. Όμως, οι πρόβες δεν είναι μόνο δουλειά. Είναι και διασκέδαση και πειραματισμός και συγκίνηση και ανακάλυψη. Το τραγούδι, επειδή έχει να κάνει με την αναπνοή μας, δηλαδή την πηγή της ζωής, έχει τη δύναμη να μας καθαρίζει και να μας αναζωογονεί. Γι’ αυτό και ύστερα από κάθε πρόβα, ο χορωδός φεύγει κουρασμένος αλλά και ανάλαφρος, χαρούμενος.
-Τι ακριβώς προτείνετε στο ρεπερτόριό σας;
Φροντίζω να είναι ποικίλο, ν’ απλώνεται σε διάφορες εποχές, στυλ, κουλτούρες, γλώσσες. Γενικά προσπαθούμε να έχουμε μία θεματική ενότητα. Λόγου χάρη, πέρσι ετοιμάσαμε ένα πρόγραμμα αφιερωμένο στα διακόσια χρόνια από την Εύρεση της Ιεράς Εικόνας της Παναγίας. Εφέτος, εμπλουτίζουμε το περσινό μας ρεπερτόριο με τραγούδια για τη μητέρα, ενώ παράλληλα δουλέψαμε τραγούδια σχετικά με τα Χριστούγεννα…
-Ακούσαμε μέρος αυτού του ρεπερτορίου την περασμένη Κυριακή στο Εξώμβουργο και θ’ ακούσουμε επίσης, αύριο, στο Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού…
Πρέπει να πω ότι οι θρησκευτικοί ύμνοι αποτελούν ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο στη χορωδιακή μουσική. Κι εμείς πάντοτε έχουμε κάποια κομμάτια από αυτό το ρεπερτόριο. Πέρα από την καλλιτεχνική τους αξία, οι ύμνοι αυτοί εκπαιδεύουν άριστα τις φωνές, τις ενοποιούν και τις προετοιμάζουν για οποιοδήποτε άλλο μουσικό ύφος.
-Επομένως, οι φιλοδοξίες σας είναι αυξημένες;
Φιλοδοξία μας από εδώ και πέρα είναι να καταπιαστούμε με πιο απαιτητικό ρεπερτόριο, πράγμα το οποίο εκτός από την ικανοποίηση που θα μας δώσει ότι τα καταφέραμε. Και θα μας επιτρέψει να τολμήσουμε συμμετοχή σε χορωδιακές συναντήσεις υψηλότερου επιπέδου.
-Και ποια τα μελλοντικά σας σχέδια, το τονίζω, ως κύτταρο πολιτισμού στη μικρή Τήνο;
Όπως είπα, οι μελλοντικές μας βλέψεις αποβλέπουν στην εξωστρέφεια. Δυστυχώς, η Τήνος είναι ένα μικρό νησί και πολύ γρήγορα εξαντλούνται οι δυνατότητές του. Επομένως, θα θέλαμε να λάβουμε μέρος σε φεστιβάλ ανά την Ελλάδα, αλλά και να καλέσουμε άλλες χορωδίες που θέλουν πολύ να επισκεφθούν την Τήνο.
-Προφανώς, απαιτείται περισσότερη και σοβαρή αρωγή από τους φορείς του νησιού…
Το πρόβλημα είναι ότι δεν έχουμε χώρους ικανοποιητικούς ώστε να εξυπηρετήσουμε χορωδίες 30 και 40 ατόμων. Επίσης, ένα άλλο θέμα είναι η τεχνική κάλυψη τέτοιων εκδηλώσεων που απαιτούν άλλη αντιμετώπιση από μια συναυλία διαφορετικού είδους. Χρειάζονται μεγάλη σκηνή, παρασκήνια, καλό πιάνο, φωτισμό, σωστή ενίσχυση ήχου και τόσα άλλα που δεν διαθέτουμε εδώ.
-Αισιοδοξείτε, όμως.
Οι συναντήσεις χορωδιών μπορούν να συμβάλουν σε μεγάλο βαθμό στην τουριστική ανάπτυξη ενός τόπου. Η καλλιτεχνική ζωή, όταν είναι δραστήρια και αξιόλογη προσελκύει σταθερό και ποιοτικό τουρισμό. Και τέλος, μέσα στα σχέδιά μας είναι η ενδυνάμωση του συλλόγου μας, των Φιλόμουσων Τήνου. Χρειαζόμαστε περισσότερα μέλη ώστε να προωθήσουμε δράσεις, όπως σεμινάρια από έγκριτους καλλιτέχνες, διαλέξεις πάνω σε διάφορα θέματα, εκδρομές καλλιτεχνικού περιεχομένου. Ελπίζουμε ότι καθώς ο κόσμος μάς γνωρίζει, θα μας εμπιστευτεί και θα συνεργαστεί μαζί μας για περισσότερη τέχνη και ποιότητα στην Τήνο.