O κόσμος γίνεται καλύτερος
Τα επιτεύγματα της ανθρωπότητας που μας δείχνουν ότι ο κόσμος γίνεται καλύτερος
Υπάρχει ένα παράδοξο: οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι ο κόσμος μας είναι χάλια, ότι η ανθρωπότητα πηγαίνει προς τα πίσω και ότι οδεύουμε προς το χάος, παρότι τα δεδομένα καθιστούν σαφές ότι αυτή η αντίληψη είναι ψευδής.
Ο κόσμος μας δεν χειροτερεύει, γίνεται καλύτερος. Αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι είναι ένα τέλειο μέρος, ούτε καν ένα καλό μέρος. Βλέπουμε παντού γύρω μας πολέμους, αδικίες, πείνα και αρρώστιες, ανθρώπους που χάνουν τα σπίτια τους και αναζητούν καταφύγιο. Μια ελάχιστη μειονότητα του πληθυσμού κατέχει το μεγαλύτερο μέρος του πλούτου, ενώ το 8,4% των κατοίκων του πλανήτη μας αναγκάζεται να επιβιώσει με λιγότερα από 2 δολάρια την ημέρα. Η φτώχεια είναι κοινός τόπος.
Παρ’ όλ’ αυτά η ανθρωπότητα σήμερα βρίσκεται στο καλύτερο σημείο που έχει υπάρξει ποτέ. Απολαμβάνουμε καθημερινά θαύματα – με τη μορφή τεχνολογίας, θεσμών και σοφίας – η επιτυχία των οποίων περνά απαρατήρητη από τους περισσότερους, απασχολημένοι όπως είμαστε με την καθημερινότητα και τις δυσκολίες της.
Όμως τώρα, στην αρχή μιας νέας χρονιάς, του 2024, αξίζει να αναγνωρίσουμε πόσο μακριά έχουμε φτάσει. Και να δούμε κάποια πολύ σημαντικά επιτεύγματα για να κατανοήσουμε ότι ξεκινάμε μια, έστω δύσκολη, χρονιά πολύ καλύτερα από όσους ανθρώπους προηγήθηκαν από εμάς σε αυτό τον πλανήτη.
Η διάρκεια της ζωής μας μεγαλώνει. Έπειτα από ένα διάλειμμα λόγω της πανδημίας, το παγκόσμιο προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε ξανά το 2023: σήμερα είναι 73 χρόνια, δηλαδή έως και 12 χρόνια περισσότερα από το 1980.
Η πανδημία μάς έκανε πιο αλτρουιστές. Το ποσοστό των ανθρώπων που «βοήθησαν έναν ξένο» αυξήθηκε κατά 10% το 2021 και το 2022, όπως φαίνεται από τη διεθνή έρευνα για την ευτυχία, την εμπιστοσύνη και τις κοινωνικές συνδέσεις σε περιόδους κρίσης. Ενδιαφέρον είναι πως η αλληλεγγύη αυξάνεται παντού – τόσο στις σκανδιναβικές χώρες που βρίσκονται πρώτες στους δείκτες της ευζωίας και της ισότητας, όσο και στις χώρες που βρίσκονται στο τέλος της κατάταξης όπως το Αφγανιστάν.
Έφτασαν τα νέα εμβόλια κατά της ελονοσίας. Το πρώτο εμβόλιο αποδείχθηκε αποτελεσματικό επιτόπου: η βρεφική θνησιμότητα (από οποιαδήποτε αιτία) μειώθηκε κατά 13% όπου χορηγήθηκε. Επιπλέον, εγκρίθηκε ένα δεύτερο, φθηνότερο εμβόλιο. Οι επιστήμονες θεωρούν πως τα νέα εμβόλια κατά της ελονοσίας θα σώσουν χιλιάδες παιδιά στην Αφρική, δημιουργώντας ένα κομβικό σημείο στον αγώνα για την εξάλειψη της ασθένειας.
Το πράσινο φως δόθηκε στην πρώτη θεραπεία CRISPR για επεξεργασία DNA. Αποτελεί ακόμα ένα ακατέργαστο εργαλείο, αλλά με ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον: υπάρχουν δεκάδες δοκιμές σε εξέλιξη. Ο δρόμος άνοιξε τον Νοέμβριο όταν η Βρετανία ενέκρινε θεραπεία CRISPR για τη β-θαλασσαιμία και τη δρεπανοκυτταρική αναιμία, καθιστώντας την ως την πρώτη θεραπεία στον κόσμο που βασίζεται στην επαναστατική τεχνολογία γονιδιακής επεξεργασίας και εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή στη γενετική ιατρική και επιστήμη.
Μειώθηκε η φοροδιαφυγή. Πώς; Χάρη στα συστήματα ανταλλαγής τραπεζικών πληροφοριών. Το 2013, κρυφά περιουσιακά στοιχεία αξίας 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ βρίσκονταν σε φορολογικούς παραδείσους και δεν είχαν δηλωθεί στις φορολογικές αρχές καμίας χώρας. Μέσα σε 10 χρόνια, ο αριθμός αυτός μειώθηκε στο 3%. Οπως αναφέρει το Φορολογικό Παρατηρητήριο της ΕΕ η μείωση μπορεί να μην είναι εντυπωσιακή, δημιουργεί όμως αισιοδοξία.
Το παγκόσμιο κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν έχει σχεδόν διπλασιαστεί μέχρι στιγμής αυτόν τον αιώνα. Εχει ανέλθει από 10.000 δολάρια το 1997 σε 17.500 δολάρια το 2022, προσαρμοσμένο για τον πληθωρισμό και το κόστος ζωής. Οι οικονομολόγοι σημειώνουν ότι παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός πως το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σημείωσε αύξηση σε όλες τις ηπείρους.
Μειώθηκε η ανισότητα μεταξύ των χωρών. Το 10% των ατόμων με το υψηλότερο εισόδημα έχει το 55% του συνολικού εισοδήματος, που είναι πολύ, αλλά λιγότερο από το έτος 2000. Ενώ η ανισότητα έχει αυξηθεί στο εσωτερικό πολλών χωρών του κόσμου, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι παγκόσμιες ανισότητες μεταξύ των χωρών έχουν μειωθεί. Το χάσμα μεταξύ του μέσου εισοδήματος του πλουσιότερου 10% των χωρών και του φτωχότερου 50% των χωρών μειώθηκε από περίπου 50% σε λιγότερο από 40%.
Οι περιπτώσεις άνοιας μειώνονται. Η συχνότητα εμφάνισης του Αλτσχάιμερ και παρόμοιων ασθενειών έχει μειωθεί κατά 30% τα τελευταία 15 χρόνια. Η πτώση δεν οφείλεται σε ένα φάρμακο – αν και υπάρχουν πολλά υποσχόμενα – αλλά στην καλύτερη ενημέρωση των νέων γενεών, που παραμένουν ενεργές. Πριν από μία δεκαετία, η ολλανδή επιδημιολόγος Μονίκ Μπρετελέρ και η ομάδα της εντόπισαν αυτή τη μείωση στα περιστατικά άνοιας στην Ολλανδία. Ανάλογες μελέτες έδειξαν και σε άλλες δυτικές χώρες την, αναπάντεχη, αυτή μείωση.
Οι φοιτητές πανεπιστημίου διπλασιάστηκαν μέσα στις τελευταίες δύο δεκαετίες. Περίπου το 39% των αγοριών και το 45% των κοριτσιών σε ηλικία σπουδών είναι εγγεγραμμένα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Υπάρχουν περισσότερες γυναίκες στα εθνικά κοινοβούλια. Οι γυναίκες καταλαμβάνουν το 27% των εδρών, διπλάσιο από το 1990. Πρώτες στον σχετικό κατάλογο δεν έρχονται δυτικές χώρες αλλά η Ρουάντα, η Κούβα και η Νικαράγουα, χώρες στις οποίες η πλειοψηφία των βουλευτών είναι γυναίκες. Για να γκρινιάξουμε και λίγο μέσα σε τόσες θετικές ειδήσεις, στον τομέα αυτό η Ελλάδα δεν τα πάει καλά, καθώς στις εκλογές του 2023 εξελέγησαν μόνο 69 γυναίκες βουλευτές στους 300 και η χώρα μας βρίσκεται στην 102η θέση στην παγκόσμια κατάταξη.
Η Ινδία έγινε η τέταρτη χώρα της οποίας διαστημικό όχημα προσεδαφίστηκε στη Σελήνη. Το σκάφος Chandrayaan-3 ακούμπησε στο έδαφος της Σελήνης στις 23 Αυγούστου, ένα κατόρθωμα που έχει επιτευχθεί μόνο από τη Σοβιετική Ενωση (1966), τις Ηνωμένες Πολιτείες (1966) και την Κίνα (2013). Αυτή τη φορά όμως η προσεδάφιση έγινε στον νότιο πόλο, για πρώτη φορά. Οπως είπε η επικεφαλής της αποστολής Καλπάνα Καλαχάστι «η αποτυχία μιας προηγούμενης προσπάθειας το 2019 μάς πείσμωσε. Θεωρήσαμε ότι δεν είχαμε χώρο για άλλη αποτυχία. Η επιτυχία ήταν μονόδρομος».
Η γενική τεχνητή νοημοσύνη συνεχίζει τις εκπληκτικές της προόδους. Έγινε καλύτερη σε πολλές εργασίες που θεωρούσαμε ότι ήταν αδύνατο για έναν αλγόριθμο: γράφει, ζωγραφίζει, εμψυχώνει, κατανοεί εικόνες, αιτιολογεί (κατά μία έννοια) και είναι δημιουργικό (κατά μία έννοια). Σίγουρα σε κάνει να σκεφτείς. Αν θέσετε στο ChatGPT μια ερώτηση σχετικά με τον δικό του ηγετικό ρόλο στην τεχνολογική επανάσταση, το πρώτο μέρος της απάντησής του δεν είναι αρκετά εντυπωσιακό: «Είναι σε εξέλιξη και αναμένεται να έχει σημαντικό αντίκτυπο σε πολλούς τομείς». Η συνέχεια έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον: «Οι δυνατότητές του είναι τεράστιες, αλλά εγείρει επίσης ηθικές ανησυχίες». Αυτή είναι η αίσθηση που μοιράζονται οι περισσότεροι ειδικοί της τεχνολογίας.
Περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι η πόλη τους είναι ένα «καλό μέρος» για να ζήσουν ομοφυλόφιλοι. Το 2005, μόνο το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού το πίστευε αυτό – το αντίστοιχο ποσοστό σήμερα φτάνει το 50%. Σε κάποια μέρη είναι ακόμα μεγαλύτερο, όπως για παράδειγμα, στο Μεξικό, όπου το ποσοστό έχει αυξηθεί από 39% σε 64%.
Νέα εγκεφαλικά εμφυτεύματα έδωσαν φωνή σε άτομα που δεν μπορούσαν να μιλήσουν. Η ιδέα είναι να μετρηθούν τα ηλεκτρικά σήματα του εγκεφάλου και να χρησιμοποιηθεί τεχνητή νοημοσύνη ικανή να διακρίνει τα μοτίβα που σχετίζονται με κάθε φώνημα. Δύο μελέτες που δημοσιεύθηκαν τον Αύγουστο στο περιοδικό «Nature» δείχνουν πώς τα εγκεφαλικά εμφυτεύματα, που περιγράφονται ως νευροπροσθέσεις, μπορούν να καταγράψουν τη νευρική δραστηριότητα ενός ατόμου όταν επιχειρούν να μιλήσουν φυσικά και ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα μπορεί στη συνέχεια να αποκωδικοποιηθεί σε λέξεις στην οθόνη του υπολογιστή, μέσω ακουστικής ομιλίας ή να επικοινωνήσουν ακόμη και χρησιμοποιώντας ένα κινούμενο avatar. «Με αυτές τις νέες μελέτες», ανέφερε η επιστημονική ομάδα, «είναι πλέον δυνατό να φανταστούμε ένα μέλλον όπου μπορούμε να αποκαταστήσουμε πλήρως συνομιλία με κάποιον που πάσχει από παράλυση, δίνοντάς του τη δυνατότητα να πει ελεύθερα ό,τι θέλει, με ακρίβεια αρκετά υψηλή ώστε να γίνει κατανοητό αξιόπιστα».
Έχουμε επαναστατικά φάρμακα κατά της παχυσαρκίας. Γνωρίζαμε ήδη ότι δύο φάρμακα που κυκλοφορούν ρυθμίζουν τον κορεσμό και επιτυγχάνουν δραματική απώλεια βάρους. Τώρα έχει επίσης αποδειχθεί ότι μειώνουν τον κίνδυνο καρδιακής ανεπάρκειας και εγκεφαλικού. Η παχυσαρκία δεν αποτελεί μόνο προσωπικό αγώνα αλλά και κρίση δημόσιας υγείας. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, περίπου το 70% των ενηλίκων επηρεάζεται από το υπερβολικό βάρος, ενώ στην Ευρώπη το αντίστοιχο ποσοστό είναι περίπου 50%. Οι κίνδυνοι είναι απειλητικοί για τη ζωή, καθώς η παχυσαρκία πιστεύεται ότι τροφοδοτεί τον διαβήτη τύπου 2, τις καρδιακές παθήσεις, την αρθρίτιδα, τη λιπώδη νόσο του ήπατος και ορισμένους καρκίνους. Τα νέα φάρμακα προσφέρουν πραγματική βοήθεια.
Τα φάρμακα για τον ιό HIV έχουν αποτρέψει 21 εκατομμύρια θανάτους από το 1996. Ο αριθμός των θανάτων έχει μειωθεί κατά ένα τρίτο. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν οι λιγότερες νέες μολύνσεις από τον ιό που προκαλεί το AIDS, εδώ και δεκαετίες. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, τουλάχιστον τρία εκατομμύρια παιδιά προστατεύθηκαν με τις νέες θεραπείες για το AIDS, από το 2000. Την ίδια στιγμή σημειώθηκε μεγάλη πρόοδος διεθνώς στην κατάργηση νόμων που ασκούσαν διακρίσεις σε φορείς και ασθενείς. Υπάρχει όμως ακόμα δρόμος καθώς σε κάποιες χώρες οι διακρίσεις αυτές δεν έχουν καταργηθεί.
Η Καταλίν Καρικό κέρδισε το βραβείο Νoμπέλ και ενσάρκωσε την υπόσχεση της ανθρώπινης προόδου. Η Καρικό μεγάλωσε στην Ουγγαρία τη δεκαετία του 1960 σε ένα σπίτι χωρίς ζεστό νερό, χωρίς τηλεόραση ή ψυγείο, και μοιραζόταν το μοναδικό ζεστό δωμάτιο με την οικογένειά της. Φύτεψε σπόρους στον κήπο, αγάπησε το σχολείο και ήταν η πρώτη από την οικογένειά της που πήγε στο πανεπιστήμιο. Το 1985, μετανάστευσε στις ΗΠΑ, κρύβοντας λίγα χρήματα στο λούτρινο ζωάκι της δίχρονης κόρης της. Έπειτα, επί δύο δεκαετίες, εργάστηκε ως ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια με ανεπαρκείς πόρους. Δεν έγινε ποτέ καθηγήτρια. Ήταν ειδικός στο RNA όταν το ενδιαφέρον για αυτό εξασθενούσε, αλλά δεν το έβαλε κάτω. Το 1997, καθώς περίμενε στην ουρά για να εκτυπώσει, άνοιξε μια συζήτηση με τον ανοσολόγο Ντριου Βάισμαν και έτσι ξεκίνησε μια συνεργασία που τελικά απέφερε καρπούς, με πολλή αποφασιστικότητα και λίγη βοήθεια από την τύχη. Μια νέα τεχνολογία που θα μείνει στα βιβλία της ιστορίας: εμβόλια RNA.
Υπάρχουν λιγότερες αυτοκτονίες στον κόσμο. Το ποσοστό αυτοκτονιών ανά 100.000 άτομα έχει μειωθεί κατά 35% μέσα σε 25 χρόνια, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Ενώ η σχέση μεταξύ αυτοκτονίας και ψυχικών διαταραχών θεωρείται πλέον δεδομένη σε χώρες υψηλού εισοδήματος, πολλές αυτοκτονίες συμβαίνουν παρορμητικά σε στιγμές κρίσης με διακοπή της ικανότητας αντιμετώπισης του στρες της ζωής, όπως τα οικονομικά προβλήματα, η διάλυση μιας σχέσης ή κάποια χρόνια ασθένεια. Τα ποσοστά αυτοκτονιών είναι επίσης υψηλά μεταξύ των ευάλωτων ομάδων που βιώνουν διακρίσεις. Παρ’ όλ’ αυτά, επειδή οι περισσότερες χώρες έχουν δίκτυα που προσφέρουν βοήθεια, τα ποσοστά αυτοκτονιών τείνουν να μειωθούν.
Οι θάνατοι από πνιγμό (στο νερό) έχουν μειωθεί στο μισό από το 1990. Παγκοσμίως οι θάνατοι από πνιγμό στο νερό μειώθηκαν κατά 44,5% μεταξύ 1990 και 2017, από 531.956 σε 295.210. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει ότι έχουν σωθεί χιλιάδες παιδιά.
Η τελευταία έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA) κατατάσσει την Ελλάδα στη δεύτερη θέση σε θεωρητική διείσδυση φωτοβολταϊκών, δείκτης που αντανακλά το δυναμικό παραγωγής ηλιακής ενέργειας των χωρών του κόσμου στα τέλη του 2022. Η Ισπανία βρίσκεται στην κορυφή της λίστας με ποσοστό άνω του 19%, η Ελλάδα και η Χιλή ακολουθούν με 17,5% και 17% αντίστοιχα, αφήνοντας πίσω την Ολλανδία και την πρώην πρωτοπόρα Αυστραλία, με ποσοστά που ξεπερνούν το 15% η καθεμία. Η Ελλάδα έχει ανέβει μία θέση σε σύγκριση με τον δείκτη του προηγούμενου έτους, όταν είχε σημειώσει 13,6% στη διείσδυση ηλιακής ενέργειας. Έκτοτε, η χώρα μας εγκατέστησε επιπλέον ισχύ 1,4 GW, παρατηρεί η έκθεση, και είναι μεταξύ των μόνο εννέα χωρών που έχουν ποσοστά διείσδυσης φωτοβολταϊκών άνω του 10%, από 7 το 2021.
Η Κίνα έχει τριπλασιάσει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το 2007 αντιπροσώπευε το 6% του συνόλου της ενέργειάς της και τώρα το ποσοστό αυτό είναι 18%. Μπορεί η COP28, η διεθνής διάσκεψη για την κλιματική αλλαγή, να μην πήρε τις τολμηρές αποφάσεις που ήλπιζαν οι επιστήμονες, όμως η Κίνα, που είναι μια από τις χώρες που μολύνει περισσότερο την ατμόσφαιρα, συνεχίζει μια σταθερή προσπάθεια ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Ανακαλύψαμε ότι η συνομιλία μας κάνει χαρούμενους. Αν βαθμολογήσουμε την ευτυχία μας ως 6 στα 10, μετά από συνομιλία με έναν φιλικό άγνωστο, αυτός ο αριθμός αυξάνεται στο 7. Μια ομάδα επιστημόνων παρατηρώντας ότι οι άνθρωποι περνάμε σημαντικό μέρος της ζωής τους σε συνομιλίες, αλλά, η επιστημονική κατανόησή μας για τη συνομιλία είναι ακόμη στα σπάργανα, πραγματοποίησε μεγάλη μελέτη με 1.656 συνομιλίες που καταγράφηκαν, μελετήθηκαν και έπειτα έγινε εκτενής έρευνα των αντανακλάσεων των ομιλητών. Το συμπέρασμα είναι αδιαμφισβήτητο: όταν μιλάμε αισθανόμαστε καλύτερα.
Το στρώμα του όζοντος ανακάμπτει και αναμένεται να ανακάμψει πλήρως. Πριν από τριάντα πέντε χρόνια, το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ όρισε την εξάλειψη 96 χημικών ουσιών (αεροζόλ και ψυκτικά) που άνοιγαν μια τρύπα στο φράγμα που μας προστατεύει από την υπεριώδη ακτινοβολία. Οι προσπάθειες, τουλάχιστον σε αυτό τον τομέα, στέφονται με επιτυχία.
Η βρεφική θνησιμότητα έχει μειωθεί περισσότερο από όσο μπορούσαμε να ελπίζουμε. Επί χιλιετίες, τα μισά παιδιά πέθαιναν πριν ενηλικιωθούν. Μέχρι το 1950 – δηλαδή πριν από 75 χρόνια – ένα στα τέσσερα παιδιά πέθαινε πριν ενηλικιωθεί. Σήμερα, το 96% των μωρών που γεννιούνται στον κόσμο μεγαλώνουν υγιή, δυνατά και έξυπνα.