Τα Παλαιά Παραδοσιακά Τηνιακά Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς
Τα Παλαιά Παραδοσιακά Τηνιακά Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς
Όπως και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, έτσι και στην Τήνο η παράδοση θέλει τα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς να τραγουδιούνται την παραμονή ή ανήμερα της Πρωτοχρονιάς από σπίτι σε σπίτι.
H περίοδος της Πρωτοχρονιάς χαρακτηρίζεται από πολλά έθιμα και παραδόσεις, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται και τα Κάλαντα.
Μιλώντας για παραδοσιακά τηνιακά Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς, αναφερόμαστε κατά βάση στο τραγούδι, δηλαδή τη μελωδία και τους στίχους που μας έχουν κληροδοτηθεί, παραδοθεί σε μας από τις παλαιότερες γενιές των ανθρώπων της Τήνου και τα οποία διατηρούνται, απαράλλακτα ή παραλλαγμένα, ως τις μέρες μας. Βέβαια, η παράδοση γύρω από τα Κάλαντα δεν εξαντλείται μόνο στο τραγούδι αφ’ εαυτό, αλλά συμπληρώνεται και από τον τρόπο, το χρόνο και τα μέσα επιτέλεσης του τραγουδιού αυτού(ποιος τα τραγουδάει, πότε, με συνοδεία ή μη μουσικών οργάνων κλπ), καθώς και από τις λοιπές συνήθειες που σχετίζονται με το τραγούδισμα των Καλάντων.
Εστιάζοντας στο τραγούδι και μόνο, θεωρήσαμε χρήσιμο να εμπλουτίσουμε τη διαδικτυακή λημματογράφηση γύρω από τα παραδοσιακά τηνιακά Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς, υπενθυμίζοντας μία -ίσως γνωστή για κάποιους και συνάμα καταγεγραμμένη βιβλιογραφικά [1]– διάκριση των παραδοσιακών καλάντων της Τήνου, ανάμεσα στα «παλαιά» και τα «καινούρια» – καινούρια όχι με την έννοια των μοντέρνων, αλλά των μεταγενέστερων, σε σχέση με τα «παλαιά» Κάλαντα.
Τα «καινούρια» παραδοσιακά τηνιακά Κάλαντα ξεκινούν συνήθως με το στίχο «Άρχοντες καλησπερίζω…» ή στην παραλλαγή της Οξωμεριάς με το στίχο «Πάλι νέον έτος ήρθε…» ή «Εις αυτό το νέον έτος…». Τα Κάλαντα αυτά είναι δίχως αμφιβολία τα πλέον γνωστά εντός και εκτός Τήνου και μάλλον έχουν επικρατήσει ως τα παραδοσιακά τηνιακά Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς. Για τα «καινούρια» Κάλαντα έχει υποστηριχτεί ότι αποτελούν προϊόν δημιουργίας λογίων [2], τουλάχιστον ως προς το σκέλος των στίχων, οι οποίοι φαίνεται να προσιδιάζουν με αυτούς που περιέχουν τα Κάλαντα «Εις αυτό το νέον έτος», που προέρχονται από τη Μικρά Ασία
Αντίθετα, η μελωδία και οι στίχοι στα «παλαιά» Κάλαντα φαίνεται να προέρχονται από μία κοινή υπερτοπική λαϊκή παράδοση, η οποία εκφράζεται με τοπικές παραλλαγές. Στίχοι από τα «παλαιά» παραδοσιακά τηνιακά Κάλαντα έχουν καταγραφεί και δημοσιευθεί στο παρελθόν με περισσότερες ή λιγότερες διαφοροποιήσεις [4]. Εδώ παραθέτουμε τους στίχους, όπως αυτοί προκύπτουν από διάφορες πηγές
Α) Οι στίχοι από τα «παλαιά» Τηνιακά Κάλαντα Πρωτοχρονιάς
Αρχιμηνιά καλή χρονιά / ψηλή μου δεντρολιβανιά
Κι αρχή καλός μας χρόνος / εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνος
Εκεί που τον ευλόγανε / παπάς τον ξημολόγανε
Ήταν κι’ άγιος Βασίλης / ο λεβέντης μας [κι ατσίνης; – δυσνόητο]
Βασίλη οπούθεν έρχεσαι / και δεν μας εχαιρέτησες
Κι’ απούθεν κατεβαίνεις / και δε μας ασυντυχαίνεις
Κάτσε να φας κάτσε να πιεις / κάτσε τα πάθη σου να πεις
Κάτσε να τραγουδήσεις / και να μας ευχαριστήσεις
Χλωρό ραβδί ξηρό ραβδί / άσπρο σταφύλι ροζακί
Χλωρά βλαστάρια πέτα / ροϊδοκόκκινη βιολέτα
Απάνω στα βλαστάρια της / και στα περικλωνάρια της
Πέρδικες κελαηδούσαν / τζόγια μου και σε ξυπνούσαν
Δεν ήταν μόνο επέρδικες / γαρυφαλλιές λεβέντικες
Ήταν και τρυγονάκια / μαύρα μου γλυκά ματάκια
Κατέβηκε μια πέρδικα / στα νύχια της μπερδεύτηκα
Να βρέξει το φτερό της / πάψε πλέον [τη σκληρότης; -δυσνόητο]
Να ράνει τον αφέντη μας / το ρήγα το λεβέντη μας
Τον πολυχρονεμένο /και στον κόσμο ξακουσμένο.
Β) Οι στίχοι από τα «παλαιά» Τηνιακά Κάλαντα Πρωτοχρονιάς
Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά. Ψηλή μου δενδρολιβανιά
Και αρχή καλός μας χρόνος, εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνος.
Αρχή κατέβη ο Χριστός, άγιος και πνευματικός
στη γη να περπατήση και να μας καλοκαρδίση.
Και ‘κει που περιπάτησε Βασίλης τον απάντησε.
Ήτανε ο άγιος Βασίλης ο καλός μας νοικοκύρης.
Βασίλη πόθεν έρχεσαι /και δεν μας κατεδέχεσαι
και πόθεν κατεβαίνεις και δεν μας εσυντυχαίνεις;
Από της μάνας μ’ έρχομαι και δεν σας καταδέχομαι
και στο σχολειό μου πάω, δεν μου λέτε τι να κάνω.
Κάτσε να φας, κάτσε να πιης, κι αν μ’ αγαπάς να μου το πής.
Κάτσε, κάτσε να τραγουδήσης και να μας καλοκαρδίσης.
Εγώ γράμματα μάθαινα, να σας ειπώ τι πάθαινα,
τραγούδια δεν ηξεύρω, νάρθω, τζόγια μου, να σ’ εύρω
Και σαν ηξεύρεις γράμματα, ωραία τέτοια πράγματα,
πες μας την άλφα βήτα, νάχης το Θεό βοήθεια.
Χλωρό ραβδί, ξηρό ραβδί, άσπρο σταφύλι ροζακί,
χλωρά βλαστάρια πέτα, ροϊδοκόκκινη βιολέτα.
Και πάνω στα βλαστάρια της και στα περικλωνάρια της
πέρδικες καλαηδούσαν, τον αφέντη μας υμνούσαν.
Δεν ήταν μόνο πέρδικες, γαριφαλιές λεβέντικες.
Μα ήτανε και τρυγονάκια, μαύρα μου γλυκά ματάκια.
Κατέβηκε η πέρδικα που κελαηδεί λεβέντικα,
να βρέξει το φτερό της.
Και βρέχει τον αφέντη μας, τον μπέη, το λεβέντη μας,
τον πολυχρονεμένο και στον κόσμο ξακουσμένο.»
Γ) Οι στίχοι από τα «παλαιά» Τηνιακά Κάλαντα Πρωτοχρονιάς
Άρχοντες καλησπερίζω και λαμβάνω την τιμή
ήλθα να σας χαιρετήσω Βασιλείου εορτή.
Πρώτον αρχινώ και λέγω και θερμώς παρακαλώ
να διέλθετε το έτος μ’ όλο σας τ’ αρχοντικό.
Και για τους ξενιτεμένους έχω να ειπώ πολλά
όπου είναι και βρισκόνται, να’ χουν την καλή χρονιά.
Και άλλα έτερα σας πρέπουν, να ειπώ δεν ημπορώ,
σας αφήνω, καληνύχτα και του χρόνου με καλό.
Γέρων κατακυρτωμένος με τα κάτασπρα μαλλιά
κλωνιζόμενος και τρέμων φεύγει, φεύγει μακριά.
Κάτσε γέρο στη φωτιά μας, λίγο για να ζεσταθείς
στάσου γέρο, συμφορά σου, μέσ’το χιόνι θα χαθείς.
Και ιδού πως ανατέλλει λαμπροτάτη η αυγή
και εν μέσω αυτής προβάλλει χαριέστατο παιδί.
Είναι ο καινούριος χρόνος που στα χέρια του κρατά
πλούτον δόξα και υγεία κι έτι πάμπολλα καλά!
Και του Χρόνου !!!
ΠΗΓΗ : www logotypos.gr - Σίμος Φιοράντης
