Τήνος: Υδατικά διλήμματα σε συνθήκες εντεινόμενης πίεσης
Η στροφή στις αφαλατώσεις και ο πολλαπλασιασμός των γεωτρήσεων για να εξυπηρετηθούν τουρίστες και πισίνες έχουν βαρύ ενεργειακό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
πηγή: Γιάννης Παλαιολόγος
Ο Διονύσης Δενδρινός κοιτά απογοητευμένος τον εξοπλισμό που διαθέτει για να μετράει την ποιότητα του νερού που φτάνει στο σπίτι του. «Τα τελευταία δέκα χρόνια που το μετράω, η σκληρότητά του είναι σε απαράδεκτα επίπεδα – πλέον δύο φορές πάνω από το επίπεδο του νερού στην Αθήνα», λέει. «Επιπλέον, υπάρχει το πρόβλημα της λάσπης, που φαίνεται και από τα φίλτρα που χρησιμοποιούμε για το νερό που μας παρέχεται από το δίκτυο, τα οποία τα τελευταία δύο-τρία χρόνια πρέπει να τα αλλάζουμε όλο και πιο συχνά. Και φυσικά υπάρχει το θέμα των διακοπών στην υδροδότηση: από τον Ιούλιο μέχρι και τον Σεπτέμβριο, ειδικά φέτος, βιώσαμε πολύωρες διακοπές, σχεδόν σε καθημερινή βάση».
Ο Διονύσης και η Ελένη Δενδρινού δεν είναι γηγενείς της Τήνου, αλλά σίγουρα δεν μπορούν να θεωρηθούν απλοί επισκέπτες. Ο Διονύσης έλκει την καταγωγή του από το νησί, το οποίο επισκέφθηκε πρώτη φορά το 1956 – η Ελένη το 1972. Συνταξιούχοι πλέον, περνούν αρκετούς μήνες τον χρόνο στο σπίτι που έχουν από το 2000 στον Τριαντάρο. Αγαπούν την Τήνο και παρακολουθούν με θλίψη το τοπίο γύρω τους να μεταμορφώνεται προς το χειρότερο, και τις υποδομές να αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες της εποχής.
Η φωτογραφία είναι από αλλαγή φίλτρων τον περασμένο Ιούλιο, μετά από μόλις τρεις μήνες χρήσης (εκτιμώμενη κατανάλωση νερού περίπου 100 κ.μ.). Το αριστερό είναι το πρώτο στην ροή του νερού και εξαιτίας της θέσης του συγκρατεί περισσότερα στερεά, εξού το σκουρότερο καφέ χρώμα. Το χρώμα των φίλτρων πριν την χρήση τους είναι απόλυτα λευκό.
Ένα δυσοίωνο μέλλον
Το 2023 ήταν «η χειρότερη χρονιά» για την υδροδότηση στην Τήνο, λέει ο Τάσος Βιδάλης, εργαζόμενος στο Επαρχείο Τήνου της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και υπάλληλος του Δήμου Τήνου ως το 2021. «Στη Στενή, για παράδειγμα, είχαμε ακόμα και εξάωρες διακοπές. Η δεξαμενή λόγω αυξημένης κατανάλωσης άδειαζε αμέσως, το οποίο είναι φυσικό για ένα χωριό που το χειμώνα έχει 290 κατοίκους και είχε φτάσει το καλοκαίρι τους σχεδόν χίλιους, αν υπολογίσουμε παραθεριστές και ημερήσιους επισκέπτες σε μαγαζιά, ταβέρνες κ.λπ.».
Καθώς τα χρόνια περνούσαν και τα μεγάλα έργα δεν γίνονταν, δύο τάσεις ενισχύονταν που, συνδυαστικά, έχουν μετατρέψει την υδροδότηση στην Τήνο σε επείγον πρόβλημα:
Αλματώδης αύξηση της ζήτησης του νερού μετά από μια πρώτη περίοδο τουριστικής έκρηξης τη δεκαετία 2000-2010 και μια δεύτερη, ακόμα πιο έντονη, τα τελευταία πέντε-έξι χρόνια.
Η ραγδαία επέκταση της δόμησης, ειδικά εκτός σχεδίου, και η υπερ-κατανάλωση που τη συνοδεύει (πισίνες, υδροβόροι κήποι), συνδυάζεται με την σταδιακή εξάλειψη των μεγάλης διάρκειας βροχοπτώσεων, οι οποίες διείσδυαν στο χώμα και αναπλήρωναν τον υδροφόρο ορίζοντα.
Οι Κυκλάδες ανήκουν σε μία περιοχή (την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου) που έχει κριθεί ως «ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή» από τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή του ΟΗΕ. Σύμφωνα με το δυσμενές σενάριο για την εξέλιξη του κλίματος, το 2071-2100 η θερμοκρασία θα αυξηθεί στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου κατά 3-3,6 βαθμούς Κελσίου έναντι των επιπέδων του 1961-1990, ενώ οι βροχοπτώσεις θα μειωθούν κατά πάνω από 20%.
Ο Μάνθος Βίλλας, γεωπόνος της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών Τήνου και πρώην έπαρχος Τήνου στα πρώτα χρόνια της αιρετής Περιφέρειας, μετρά τη βροχή που πέφτει στο νησί συστηματικά εδώ και 20 χρόνια. Όπως αφηγείται, «παλιότερα, μετά τον Φλεβάρη, που έπεφταν πολλές βροχές, τα λαγκάδια [σ.σ.: ρέματα] της Λιβάδας και της Γρίζας –ειδικά της Λιβάδας – είχαν νερό όλο το καλοκαίρι. Αυτού του είδους οι πλημμυρικές βροχές έχουν αραιώσει πάρα πολύ. Στο λιβάδι της Κώμης [κοντά στο σημείο που είναι χωροθετημένο το φράγμα της Γρίζας], που είναι η καρδιά της παραγωγής των κηπευτικών, ο ορίζοντας έχει ταπεινωθεί [σ.σ.: έχει μειωθεί η στάθμη του] 7-8 μέτρα μέσα σε τρία χρόνια. Θα μπει μέσα η θάλασσα, η Κολυμπήθρα».
Ο έμπειρος γεωπόνος εξηγεί περαιτέρω ότι στην Τήνο, λόγω των ξηρών, βόρειων ανέμων που μαστιγώνουν το νησί, μεγάλο μέρος του βρόχινου νερού διαχρονικά εξατμίζεται. «Επειδή σταμάτησε η καλλιέργεια του εδάφους και κατέρρευσε το 70% περίπου των ξερολιθιών, το χώμα έγινε ταράτσα, μπετό. Γι’ αυτό δεν έχουμε μεγάλη απορρόφηση, δεν τροφοδοτείται ο υδροφόρος ορίζοντας. Επιπλέον, οι βροχές παλιά έπεφταν επί 10-12 ώρες ή και περισσότερο, όποτε τα νερά κατείσδυαν βαθιά στο έδαφος. Όταν βρέχει ένα τέταρτο, θα φτάσουν σε βάθος μόνο 2-3 πόντων και θα εξατμιστούν γρήγορα. Ο πατέρας μου θυμάμαι να λέει “δεν θα σταματήσει;”. Ήθελε να πάει να ταΐσει τις αγελάδες και δεν μπορούσε. Τέτοιες βροχές δεν έχουμε εδώ και 10-15 χρόνια».
Η μείωσή τους, μάλιστα, όπως εκμυστηρεύεται, τον έχει κάνει να αμφιβάλλει για τη χρησιμότητα πλέον μεγάλων έργων όπως το φράγμα της Γρίζας. «Τα φράγματα έχουν νόημα όταν γεμίζουν. Εγώ αυτό που πιστεύω ότι χρειάζεται είναι περισσότερη καλλιέργεια της γης για να κρατάει το νερό, αλλά και μείωση της κατανάλωσης – γιατί έχει ξεφύγει η κατάσταση, δεν πάει άλλο…».
Η έλλειψη νερού αποτελεί σημαντικό πρόβλημα για τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους του νησιού. Στο λειβάδι της Κώμης εκφράζονται φόβοι από τους παραγωγούς για ραγδαία υποβάθμιση του υδροφόρου ορίζοντα την τελευταία τριετία. [Φωτογραφία: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ]
Νέες τεχνολογίες, νέες προκλήσεις
Τα τελευταία δέκα χρόνια έχει αλλάξει το σκηνικό με την παροχή νερού στην Τήνο. Σταδιακά, η υδροδότηση της δημοτικής ενότητας Τήνου έφτασε να εξαρτάται σε συντριπτικό βαθμό, περίπου 90% σύμφωνα με στοιχεία του Δήμου, από την αφαλάτωση.
Η πρώτη μονάδα αφαλάτωσης στο νησί ξεκίνησε να λειτουργεί το 2001. Σήμερα λειτουργούν τέσσερις μονάδες (δύο δυναμικότητας 1.000 κ.μ. ημερησίως, μία 700 κ.μ. και μία 620 κ.μ.). Ο νεοεκλεγείς δήμαρχος Παναγιώτης Κροντηράς δήλωσε σε επικοινωνία που είχαμε ότι κεντρικός του στόχος είναι η κατασκευή μιας νέας μεγα-μονάδας (εργοστασίου) αφαλάτωσης, δυναμικότητας 10.000 κ.μ. ημερησίως, που θα μπορεί να καλύπτει όλη τη ζήτηση του νησιού ακόμα και στην καρδιά της τουριστικής περιόδου. Ο ίδιος πιστεύει ότι το έργο αυτό μπορεί να ολοκληρωθεί εντός τριών ετών.
Το πρόβλημα με την αφαλάτωση είναι το μεγάλο κόστος συντήρησης και κατανάλωσης ρεύματος. Ο Ηλίας Νόκας, επικεφαλής της διεύθυνσης υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Νοτίου Αιγαίου, λέει ότι «εκεί που έχει φτάσει η ενέργεια σήμερα, το κόστος παραγωγής νερού από αφαλάτωση φτάνει τα 2,5 με 3 ευρώ το κυβικό. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να πωλείται στον καταναλωτή τουλάχιστον 4 ευρώ το κυβικό». Στη Σύρο, αναφέρει ενδεικτικά, «που έχει μόνο αφαλάτωση», ο ΔΕΥΑ πριν την ενεργειακή κρίση «είχε απόθεμα 1 εκατομμύριο ευρώ· σήμερα έχει χρέος 4 εκατομμύρια». Επιπλέον, «ένα κυβικό νερό χρειάζεται 3,5 κιλοβατώρες για να παραχθεί. Είναι αυτό καλό από περιβαλλοντική άποψη;». Επιπλέον, περιβαλλοντικές οργανώσεις αναφέρουν την επίδραση που έχουν οι αφαλατώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον στο σημείο εκβολής της άλμης (του υπολείμματος της διαδικασίας), όπου αυξάνεται η αλατότητα.
Μονάδα αφαλάτωσης στη Χώρα της Τήνου. [Φωτογραφία : Watera Hellas]
«Το κόστος πρέπει να συγκριθεί με άλλες μεθόδους που χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν στα νησιά του Αιγαίου, όπως τη μεταφορά νερού με υδροφόρα πλοία, οι οποίες ήταν πολύ πιο ακριβές» λέει από την πλευρά του ο Σπύρος Μακρής, διευθυντής παραγωγής της Watera Hellas, που έχει εγκαταστήσει τις μονάδες αφαλάτωσης μέσω αντίστροφης ώσμωσης στο νησί. Θα ήταν πολύ πιο φθηνό να γίνεται επεξεργασία υφάλμυρων υδάτων από τον υδροφόρο ορίζοντα, προσθέτει, αλλά δεν υπάρχει αρκετό νερό για αυτό στην Τήνο.
Προκειμένου να αντεπεξέλθει, ο δήμος λαμβάνει τακτικά έκτακτες ενισχύσεις από το υπουργείο Εσωτερικών. Τον περασμένο Αύγουστο εκδόθηκε απόφαση από τον αναπληρωτή υπουργό Εσωτερικών για την ένταξη 117 έργων ΟΤΑ και ΔΕΥΑ στο πρόγραμμα αντιμετώπισης της λειψυδρίας. Η Τήνος ήταν ένας από τους δικαιούχους ΟΤΑ που πήρε τα περισσότερα κονδύλια, λαμβάνοντας €400.141,76 από τα €21,2 εκατομμύρια που διατέθηκαν.
Υπάρχει και μία ευρύτερη κριτική, την οποίαν εκφράζει ο Πέτρος Κουσουνάδης, μοναδικός εκπρόσωπος από 1.1.2024 στο δημοτικό συμβούλιο της παράταξης «Κοινό Τηνίων». Πέρα από τις ανησυχίες σχετικά με τη χωροθέτηση, ο Κουσουνάδης λέει στις «Βιώσιμες Κυκλάδες» ότι «πρέπει να σεβαστούμε τη φέρουσα ικανότητα του νησιού όσον αφορά το νερό. Να εστιάσουμε στην οικονομία, την ανακύκλωση, τη συλλογή βρόχινου. Η Τήνος δεν είναι ένα νησί όπου πρέπει να χτίζουμε εργοστάσια για να υπηρετήσουμε την ανάπτυξη. Δεν μπορεί να σηκώσει πληθυσμό 30.000 ή και παραπάνω όταν οι μόνιμοι κάτοικοι δεν είναι ούτε 10.000».
Σοβαρό πρόβλημα αποτελεί, κατά κοινή ομολογία, και το πεπαλαιωμένο δίκτυο. Σύμφωνα με το επιχειρησιακό πρόγραμμα του Δήμου για την περίοδο 2020-3, «η έκταση του δικτύου ύδρευσης είναι περίπου 220 χλμ. Από αυτά, το 40% είναι κατασκευή της τελευταίας δεκαετίας, ενώ ένα αντίστοιχο ποσοστό είναι άνω των 25 ετών». Σύμφωνα με τον Τάσο Βιδάλη, “ένα μέρος του δικτύου –π.χ. αυτό που μεταφέρει νερό από τις τρεις πηγές του όρους Τσικνιά (Λάζαρος, Γλυκύ Νερό και Ακέρατος) στη Χώρα– είναι ακόμα και πενήντα ετών, με αποτέλεσμα να εμφανίζει διαρροές από τη φθορά του χρόνου και ένα μεγάλο ποσοστό του νερού να χάνεται”.
Παλαιότερη εικόνα από το φράγμα της Βακέτας. Τα τελευταία χρόνια το νερό που συλλέγεται στον ταμιευτήρα μειώνεται σταθερά.
«Δεν υπάρχει σωστή κεντρική οργάνωση, δεν υπάρχει σύστημα συλλογής δεδομένων σχετικά με τις ανάγκες και την κατανάλωση, το δίκτυο δεν είναι ενιαίο αλλά είναι αποσπασματικό» εξηγούν από την πλευρά τους η περιβαλλοντολόγος Μαρίλια Καλούλη και ο μηχανικός περιβάλλοντος Νίκολας Μπεντάου, ιδρυτές του Tinos Ecolodge και μέλη της οργάνωσης «Αμπασάδα». «Σε κάθε οικισμό ο κάθε υδραυλικός τραβάει ένα λάστιχο από τον σωλήνα ύδρευσης του χωριού προς όπου θέλει σε απόσταση χιλιομέτρων, μέσα από μονοπάτια, με συνδέσεις και μπαλώματα, που χάνονται μέσα στη βλάστηση ή κάτω από το επόμενο μπάζωμα της επόμενης οικοδομής – ένα χάος. Οι στέρνες των οικισμών είναι κακοσυντηρημένες, μικρές σε μέγεθος και ποτέ δεν φτάνουν να καλύψουν τις ανάγκες του οικισμού και των ολοένα αυξανόμενων νέων οικοδομών».
Πέρα από τη δημοτική ενότητα Τήνου, που περιλαμβάνει τα σχεδόν τα 2/3 του πληθυσμού, υπάρχουν σχεδόν 50 ακόμα οικισμοί με δικά τους συστήματα υδροδότησης (πηγές και γεωτρήσεις, που ολοένα και περισσότερο το καλοκαίρι πρέπει να συμπληρώνονται από νερά από τις αφαλατώσεις της Χώρας). Βάσει στοιχείων του δήμου, η συνολική κατανάλωση για το 2019 ήταν 683.501 κ.μ., έχοντας τριπλασιαστεί μεταξύ των ετών 2002-2010. Από το 2019 ως το 2023, η κατανάλωση αυξήθηκε επιπλέον 50%.
Γεωτρήσεις χωρίς έλεγχο
Η αλλαγή της μορφής των βροχοπτώσεων και η εκτόξευση της ζήτησης έχει οδηγήσει και στον πολλαπλασιασμό των γεωτρήσεων, με τρόπο που πλέον προκαλεί έντονο προβληματισμό στην τοπική κοινωνία.
Παραμονή του Δεκαπενταύγουστου, πέντε οργανώσεις (ο σύλλογος «Φίλοι του Πρασίνου», ο σύλλογος «Αμπασάδα», οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις «Μπατίκι» και «Καλλονή-Κελιά» και η Εταιρεία Τηνιακών Μελετών) απέστειλαν επιστολή προς τους αρμόδιους τοπικούς φορείς, τη διεύθυνση υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Νοτίου Αιγαίου και τον Εισαγγελέα Πρωτοδικών Σύρου αλλά και το γραφείο πρωθυπουργού. O τίτλος της ήταν «Έλεγχος νομιμότητας και σκοπιμότητας των γεωτρήσεων στο νησί της Τήνου».
Οι οργανώσεις εκφράζουν «αγωνία και κρίσιμα ερωτηματικά για τις συντελούμενες, με εντατικούς ρυθμούς τον τελευταίο καιρό, γεωτρήσεις σε όλη την έκταση της Τήνου». Το γεωτρύπανο που βρίσκεται στο νησί, «εδώ και έναν περίπου μήνα “εργάζεται πυρετωδώς”», αναφέρεται στην επιστολή, που ζητά να ελεγχθεί αν οι γεωτρήσεις γίνονται με τις αναγκαίες άδειες «και με τήρηση των όρων για τις απαιτούμενες μεταξύ τους αποστάσεις ή τις αποστάσεις από πηγές και ρέματα και από προστατευόμενες περιοχές (π.χ. περιοχές NATURA 2000)».
[Φωτογραφία : Ξάνεμο blogspot]
Περαιτέρω, σημειώνεται ότι «θα πρέπει να ελεγχθεί από τους αρμόδιους εάν οι επάλληλες και παράλληλες γεωτρήσεις υπόκεινται σε κάποιο συνολικό σχεδιασμό αντοχής του τόπου και των αποθεμάτων του ή θέτουν σε οξύ κίνδυνο τους υδάτινους πόρους της –άλλοτε “Υδρούσας”– Τήνου, καθώς τα νερά της, σε συνδυασμό και με την κλιματική αλλαγή, απειλούνται άμεσα από εξάντληση αλλά και από ποιοτική υποβάθμιση. Δυστυχώς, σε πολλά σημεία της Τήνου, η εξάντληση και υφαλμύρωση των υπογείων υδάτων αποτελεί ήδη πραγματικό γεγονός. Το νερό, που χρειάστηκε χιλιάδες χρόνια για να σχηματίσει τον υδροφόρο ορίζοντα του νησιού, θα πρέπει να διαφυλαχθεί προς όφελος όλου του κοινωνικού συνόλου».
Ενδεικτική του προβλήματος ήταν και η επιστολή που απέστειλε ο πρόεδρος του Συμβουλίου της Κοινότητας Φαλατάδου, Πέτρος Τριαντάφυλλος, στις 16 Οκτωβρίου προς τον δήμαρχο Γιάννη Σιώτο. Στην επιστολή καταγγέλλεται ότι γίνεται ιδιωτική γεώτρηση στην περιοχή της Λειβαδερής, «πολύ κοντά στις πηγές που υδρεύουν τους οικισμούς της κοινότητάς μας» και ζητείται να γίνει έλεγχος της νομιμότητάς της.
Οι άδειες για τις γεωτρήσεις στα νησιά των Κυκλάδων χορηγούνται από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Νοτίου Αιγαίου, με έδρα τη Σύρο. Ο Ηλίας Νόκας, επικεφαλής της αρμόδιας διεύθυνσης, παραδέχεται στις «Βιώσιμες Κυκλάδες» ότι η υπηρεσία του «πρακτικά δεν έχει τη δυνατότητα να ελέγξει» ούτε το βάθος, ούτε τον βαθμό άντλησης των γεωτρήσεων που αδειοδοτεί η υπηρεσία του. «Για να ελέγξεις μία γεώτρηση, πρέπει να είσαι από πάνω την ώρα που θα τελειώσει το γεωτρύπανο».
Στην Τήνο τα τελευταία 15 χρόνια «έχουμε δώσει άδειες για 200 γεωτρήσεις», αναφέρει ο Νόκας. Ο αριθμός «έχει αυξηθεί ιδιαίτερα τα τελευταία πέντε χρόνια, κατά τα οποία το νησί έχει μία μεγάλη οικιστική ανάπτυξη εκτός σχεδίου που συνεχώς ενισχύεται. Οι δέκα άδειες για γεωτρήσεις ετησίως που δίναμε παλιότερα έγιναν τα τελευταία χρόνια είκοσι και φέτος έφτασαν τις τριάντα. Το 90% αυτών αφορούν την ύδρευση σπιτιών εκτός σχεδίου».
Ο Νόκας, ωστόσο, επιμένει ότι «δεν έχουν βάση» οι κατηγορίες περί περιβαλλοντικής υποβάθμισης. «Δεν γίνονται παρανομίες», λέει. «Δεν έχει λόγο ο ιδιώτης να πάει πιο βαθιά από το σημείο που αναφέρεται στην άδεια. Κανείς δεν θέλει να πετάει τα λεφτά του».
Οι αριθμοί των αδειών για τις γεωτρήσεις, ωστόσο, είναι ένα στατιστικό στοιχείο που μπορεί να δώσει μία παραπλανητικά καθησυχαστική εικόνα. Ο λόγος είναι αφ’ ενός γιατί –όπως ο ίδιος ο Νόκας παραδέχεται– δεν υπάρχει τρόπος να ελεγχθεί αν τηρούνται οι όροι των αδειοδοτημένων γεωτρήσεων και αφ’ ετέρου γιατί δεν περιλαμβάνονται σε αυτούς οι παράνομες γεωτρήσεις (χωρίς άδεια), για τον πολλαπλασιασμό των οποίων οι φήμες στο νησί οργιάζουν.
Εν τω μεταξύ, το δημοτικό συμβούλιο τον Αύγουστο αποδέχθηκε χρηματοδότηση 65.000 ευρώ από το υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής για τη διάνοιξη νέων δημοτικών γεωτρήσεων. «Έχει ζητηθεί από τη διεύθυνση υδάτων της Αποκεντρωμένης η πρότασή της για το πού πρέπει να γίνουν οι γεωτρήσεις» λέει στις «Βιώσιμες Κυκλάδες» ο Παναγιώτης Κροντηράς. «Έχει γίνει μια πρώτη καταγραφή και συζητάνε για 10-11 σημεία στην Τήνο – κυρίως στην ενδοχώρα, σε οικισμούς που είχαν τα μεγάλα προβλήματα. Αλλά μπορεί να γίνουν λιγότερες τελικά».
Παράλληλα, ο Γιάννης Ψάλτης, πρώην αντιδήμαρχος και νομαρχιακός σύμβουλος και νυν πρόεδρος του συλλόγου «Φίλοι του Πρασίνου», καταγγέλλει ότι η βασική δημοτική γεώτρηση της δημοτικής ενότητας Τήνου, αυτής της Γύρλας, υπεραντλείται εδώ και έξι χρόνια, με απόφαση της νυν (απερχόμενης) δημοτικής αρχής. «Στην περίοδο αυτή έχουν ξεραθεί 5-6 γεωτρήσεις και έχουμε πλέον υφαλμύρινση των υδάτων της Γύρλας», λέει. «Η σκληρότητα του νερού που παρέχεται στη Χώρα είναι 435 mg/λίτρο, με όριο αποδεκτής σκληρότητας από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας το 180».
Σύμφωνα με τον Ψάλτη, η εκμετάλλευση της συγκεκριμένης γεώτρησης, χάρη σε παλαιότερη παρέμβαση του ΙΓΜΕ, που είχε υλοποιήσει αρχικά το έργο, γινόταν για πολλά χρόνια από τις αρχές του αιώνα με βιώσιμους όρους. Λίγο αφού ανέλαβε καθήκοντα δημάρχου ο Γιάννης Σιώτος το 2017, «άναψαν ξανά το πανίσχυρο μοτέρ που είχαν τοποθετήσει και άρχισαν πάλι να τραβάνε συνεχώς, μέρα-νύχτα». «Τα νερά στη Χώρα είναι μολυσμένα και ο δήμος δεν κάνει αναλύσεις», καταγγέλλει επίσης ο Ψάλτης. Αναζητήσαμε τον απερχόμενο δήμαρχο και τον αντιδήμαρχο Ύδρευσης Ζαχαρία Γιαννησόπουλο για το ζήτημα της ποιότητας του νερού, των αναλύσεων και της υπεράντλησης της γεώτρησης της Γύρλας, αλλά δεν ανταποκρίθηκαν στα αιτήματά μας.
Ο Ηλίας Νόκας, πάντως, δεν αποδέχεται ότι έχει υπάρξει υποβάθμιση της ποιότητας του νερού που παρέχει η Γύρλα, μιλώντας για «παραμύθια». Η γεώτρηση είναι «σε πολύ καλό σημείο. Είναι μία δεξαμενή που αδειάζει και ξαναγεμίζει. Το ίδιο γίνεται εδώ και 30 χρόνια. Πού είναι οι αποδείξεις ότι εκεί μέσα μπαίνει η θάλασσα;».
Μέτρα που έμειναν στα χαρτιά
Πέρα από έργα υποδομής, την κατάσταση θα βοηθούσε η επιβολή ρυθμίσεων για την αξιοποίηση του νερού της βροχής, ειδικά για σπίτια εκτός σχεδίου, αλλά και μέτρα για τον περιορισμό της σπατάλης. Τοπικοί φορείς των Κυκλάδων ζητούν εδώ και πολλά χρόνια να γίνει υποχρεωτική διά νόμου η κατασκευή στερνών σε κάθε οικοδομή. Το μέτρο δεν έγινε ποτέ υποχρεωτικό για όλα τα νησιά του συμπλέγματος. Η κατασκευή στερνών ωστόσο δεν υπολογιζόταν στον συντελεστή δόμησης. «Και τι έγινε; Περνούσε η πολεοδομία, το ενέκρινε και μετά οι δεξαμενές γίνονταν δωμάτια προς ενοικίαση», λέει ο Μάνθος Βίλλας.
Δεξαμενή αποθήκευσης υδάτων σε αμπελώνα. [Φωτογραφία : ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ]
Ζωτικής σημασίας, σύμφωνα με τη Μαρίλια Καλούλη και τον Νίκολα Μπεντάου της «Αμπασάδας», είναι ο καθαρισμός και η επανάχρηση του νερού. «Υπάρχουν πολλές τεχνολογίες, όπως ο τεχνητός καλαμιώνας που έχουμε κατασκευάσει στο Tinos Ecolodge, o οποίος λειτουργεί ως φυσικό φίλτρο και καθαρίζει τα υγρά λύματα με σκοπό την επανάχρηση για άρδευση» εξηγούν στις «Βιώσιμες Κυκλάδες». «Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να ποτίζονται, π.χ., όλοι οι κήποι. Η κλίμακα μπορεί να είναι οικιακή, όταν το σπίτι βρίσκεται εκτός οικισμού, ή σε επίπεδο βιολογικού καθαρισμού ενός χωριού. Υπάρχει παρόμοια μελέτη στον Δήμο Τήνου, που αφορούσε το ρέμα της Λιβάδας, πριν την κατασκευή του ταμιευτήρα στην ίδια περιοχή».
Για το πρόβλημα της αλόγιστης χρήσης νερού, π.χ. για πότισμα κήπων με υδροβόρα φυτά, μία λύση είναι η παροχή αντι-κινήτρων μέσω της τιμολόγησης από τον Δήμο. Το κόστος της ύδρευσης στην Τήνο αυξάνεται κλιμακωτά. Για τη δημοτική ενότητα Εξωμβούργου, τη δημοτική ενότητα Πανόρμου, την Καρυά, το Μουντάδο, το Μπερδεμιάρο, τον Τριαντάρο, τα Δυο Χωριά και τον Αρνάδο ξεκινά για τις οικίες από 0,5 ευρώ ανά κυβικό μέτρα για τα πρώτα 40 κ.μ. κατανάλωσης στο τετράμηνο και φτάνει τα 4,5 ευρώ το κυβικό για επίπεδα άνω των 120 κυβικών μέτρων. Η τιμολόγηση στη δημοτική Τήνου ξεκινά από τα 0,87 ευρώ και φτάνει τα 4,59 ευρώ για οικιακές καταναλώσεις άνω των 71 κ.μ.
«Πρέπει να τεθούν όρια ανώτατης κατανάλωσης και να μπουν τιμές [στις μεγάλες καταναλώσεις] που να τρομάζουν ακόμα κι αυτούς που έχουν χρήματα», λέει στις «Βιώσιμες Κυκλάδες» τοπικός εργολάβος. «Μόνο έτσι μπορεί να γίνει κάτι. Προς το παρόν δεν υπάρχει κάτι τέτοιο».
Νερό με το σταγονόμετρο
Οι αγρότες της Τήνου έχουν μάθει να είναι ολιγαρκείς. Ο 43χρονος Μιχάλης Κοντιζάς της Volacus Wine, όταν με ξενάγησε στα αμπέλια του στη μαγευτική Γάρδαρη, λίγα χιλιόμετρα από το Φαλατάδο, μου εξήγησε ότι το γρανιτένιο χώμα εκεί είναι «φτωχό αλλά αμμουδερό, που σημαίνει ότι απορροφά πολύ εύκολα το νερό και το στραγγίζει, το πηγαίνει σε βάθος». Ο Κοντιζάς ποτίζει τα αμπέλια του μόνο τα τρία πρώτα χρόνια, από δύο πηγάδια που έχει στις εκτάσεις του, και στη συνέχεια τα αφήνει άνυδρα.
«Αυτό είναι μια επιλογή που κάνουμε, για να έχουμε καλύτερη ποιότητα σταφυλιού, αν και μικρότερη ποσότητα», μου εξηγεί. Εν μέρει, όπως παραδέχεται, κάνει την ανάγκη φιλοτιμία: αν υπήρχε επάρκεια νερού, θα πότιζε ενδεχομένως κάπως περισσότερο. «Τα αμπέλια μου παράγουν 500 κιλά το στρέμμα. Αν ήταν κανονικά αρδευόμενα, η παραγωγή θα ήταν ίσως και τριπλάσια».
Ο Κοντιζάς λέει ότι «φέτος βλέπουμε πιο πολλές γεωτρήσεις από οποιαδήποτε άλλη χρονιά». Οι αγρότες στο νησί σήμερα έχουν υιοθετήσει «πιο σύγχρονες μεθόδους από ό,τι οι παλιοί, πότισμα με σταγόνα… Άνυδρες καλλιέργειες, ρεβύθια, φασόλια, κάνουν ελάχιστοι, μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού». Άλλωστε, όσο λιγότερο βρέχει, τόσο πιο δύσκολη γίνεται η άνυδρη καλλιέργεια, που βασίζεται στο καλό όργωμα του χωραφιού: «αν η υγρασία βρίσκεται σε βάθος πέντε ή οκτώ μέτρων αντί για ένα, δεν μπορεί το φυτό να επιβιώσει».
Σε ένα αυξανόμενα άνυδρο νησί, με τις βίλες και τις πισίνες να πολλαπλασιάζονται, ακόμα και οι καλλιέργειες χωρίς νερό γίνονται πιο δύσκολες. Η συνταγή για την υδατική βιωσιμότητα ακόμα αναζητείται.