Η Βαγγελίστρα του Τσεσμέ από τηνιακούς μαστόρους

Η Βαγγελίστρα του Τσεσμέ, όπως αποκαλούσαν στην τοπική διάλεκτο τον Ιερό Ναό της Ευαγγελίστριας, χτίστηκε μετά τον Άγιο Χαράλαμπο, το 1835.

Το περίφημο μαρμάρινο τέμπλο της, σύμφωνα με τις πηγές του Θοδωρή Κοντάρα φιλοτεχνήθηκε από το συνεργείο του Ιωάννη Χαλεπά τη δεκαετία του 1870, μιας και στην ευρύτερη περιοχή εκείνη την εποχή κατασκεύασε επίσης τα τέμπλα της Παναγιάς της Αλατσατιανής (1874) και του Άγιου Χαραλάμπη του Τσεσμέ (1875). Ως βοηθοί μάστορες αναφέρονται ο Νικολής Κουφουδάκης και ο Τηνιακός Γιάννης Φιλιππότης.

Το καμπαναριό της έμοιαζε με εκείνο του Ευαγγελισμού της Τήνου.

Ψηλό και μεγαλόπρεπο, δέσποζε στην περιοχή του Ιερού Ναού.

Ο ναός βρισκόταν στα ψηλά, σε λόφο αρκετού ύψους, πάνω από το κάστρο και τον όρμο του Τσεσμέ. Λόγω των μεγάλων του διαστάσεων ήταν ορατός από μακρινή απόσταση. Ήταν έργο του Σμυρνιοτηνιακού μάστορα Στρ. Καλονάρη, που έχτισε και τη Βαγγελίστρα της Τήνου την ίδια ακριβώς εποχή (1824 -1832). Εξάλλου, οι δυο «Βαγγελίστρες» έμοιαζαν πάρα πολύ στο αρχιτεκτονικό σχέδιο. Ο Στρατής με το γιο του Μανόλη Καλονάρη έχτισαν ή ανακαίνισαν εκ θεμελίων πολλές εκκλησιές στην ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης (Παναγία Βουρλών, Αγ. Γεώργιο Σμύρνης).

Το καμπαναριό έμεινε άθικτο από το φονικό σεισμό της Χίου (1881) που έπληξε και τον καρσινό Τσεσμέ. Παρέμεινε από τότε ο θρύλος, ακόμα και μεταξύ των Τούρκων, ότι κατά τη διάρκεια του σεισμού πολλοί είδαν την Παναγία να αγκαλιάζει τον σταυρό του καμπαναριού, ενώ αυτό κλυδωνιζόταν δεξιά και αριστερά.

Ο ναός κατεδαφίστηκε λίγο μετά το Διωγμό των Ελλήνων με δυναμίτιδα, από τους Τούρκους. Υπάρχουν πληροφορίες ότι τα πολυτελή μάρμαρα του ναού μεταφέρθηκαν στην Άγκυρα και χρησιμοποιήθηκαν σε τουρκικά δημόσια κτήρια.

Σήμερα στο χώρο του ναού δεν έχει χτιστεί τίποτε (είναι μια περίεργη αλάνα). Απομένουν λιγοστά ίχνη θεμελίων του ιερού και του νότιου κλίτους. Μερικά κιονόκρανα εξαίρετης τέχνης, έργα των Χαλεπάδων, φυλάσσονται στην αυλή του Κάστρου του Τσεσμέ.

Σήμερα δεν υπάρχει τίποτε πια από το περίτεχνο καμπαναριό και τον ναό. Μήτε οι ρώσικες καμπάνες του, μήτε το περίφημο τέμπλο του. Χάθηκε κι η κολυμπήθρα των παππούδων και των γιαγιάδων μας. Και απόμεινε τούτη η ξεθωριασμένη φωτογραφία, με την σφραγίδα της επιτροπής κάτω αριστερά, μαζί με τις αφηγήσεις εκείνων που κάποτε ήταν η εκκλησιά τους, εκείνοι που ορκίζονταν ότι που και που, άκουγαν ακόμη τις αόρατες καμπάνες κατάκαρσι να σημαίνουν λειτουργίες. Διασώθηκε όμως η ιερή εικόνα της Ευαγγελίστριας, ήρθε και εκείνη προσφυγούλα και ευρίσκεται να σκορπά της ευλογία της στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Φρουρίου στο Κάστρο της Χίου.

Η φωτογραφία είναι από το αρχείο κειμηλίων του Φάρου Βαρβασίου και επισυνάπτεται για το αρχείο σας και στην αυθεντική της μορφή.

-

Πηγές: κείμενο του Βασίλη Λάμπογλου, βασισμένο στον Σταμάτη Χατζήμπεη από τα Μικρασιατικά Χρονικά (1965).

Επισημάνσεις επί του κειμένου από τον Θοδωρή Κοντάρα και επιμέλεια από την Γεωργία Χούλη.