Λιμενικό Σώμα - Ελληνική Ακτοφυλακή
Λιμενικό Σώμα - Ελληνική Ακτοφυλακή
Επετειακό Αφιέρωμα
Το 1919 ιδρύεται το Λιμενικό Σώμα. Ο ιδρυτικός νόμος είναι ο ν. 1753 του 1919 «Περί τροποποιήσεως του νόμου 816 και προσθήκης συναφών διατάξεων». Σημαντικότερη καινοτομία του νόμου αυτού είναι το άρθρο 3, το οποίο προβλέπει την σύσταση ιδίου Σώματος, του Λιμενικού, που αποτελείται από προσωπικό της Διεύθυνσης Εμπορικού Ναυτικού, της επιθεωρήσεως των υπηρεσιών αυτού, του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου και των Λιμενικών Αρχών.
Το άρθρο 3 του ως άνω νόμου αποτελεί την επίσημη ληξιαρχική πράξη γεννήσεως του Λιμενικού Σώματος. Την είχαν εμπνευστεί οι αείμνηστοι Γεώργιος Σάκαλης και Κωνσταντίνος Μπούκας.Ο νόμος προέβλεπε και τον τρόπο συγκρότησης του νεοσύστατου Σώματος. Για τον σκοπό αυτό, με διάταγμα, εξουσιοδότησε την μετάταξη από το Πολεμικό Ναυτικό στο Λιμενικό Σώμα εξήντα έξι (66) Αξιωματικών. Έτσι, το Λιμενικό Σώμα, πέντε (05) μήνες περίπου μετά την ίδρυσή του, είχε ήδη συγκροτηθεί και οργανωθεί, καλύπτοντας το σύνολο σχεδόν των θέσεων που είχε προβλέψει ο ν. 1753. Τα μεταταχθέντα στελέχη διέθεταν ικανή μόρφωση και γλωσσομάθεια και ήταν ειδικευμένα στα θέματα εμπορικής ναυτιλίας από την υπηρεσία τους στο τμήμα Εμπορικού Ναυτικού και στις Λιμενικές Αρχές και είχαν μόνοι τους αναλάβει την περιπέτεια της μετάταξης σε ένα νέο Σώμα με τον ζήλο του νέου, τον ενθουσιασμό του πρωτοπόρου και την εκ προϋποθέσεως στοργή για την Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία, η διοίκηση της οποίας θα αποτελούσε στο εξής το αποκλειστικό έργο της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας.
Οι περισσότεροι από αυτούς, όπως έχει καταγράψει η ιστορία, σταδιοδρόμησαν ευδόκιμα, ανήλθαν στις βαθμίδες της ιεραρχίας και προσέφεραν μέχρι τέλος της υπηρεσιακής τους ζωής σημαντικό έργο στην μεγάλη υπόθεση της ναυτιλίας μας.
Ο ιδρυτικός νόμος του Λιμενικού Σώματος είναι ο Ν.1753 του 1919 ‘’Περί τροποποιήσεως του Νόμου 816/1917 και προσθήκης συναφών διατάξεων’’. Το άρθρο 3 του ως άνω νόμου αποτελεί την επίσημη ληξιαρχική πράξη γεννήσεως του Λιμενικού Σώματος. Η ενοποιημένη και αυτοτελής Δ.Ε.Ν./Διεύθυνση Εμπορικού Ναυτικού τέθηκε υπό τις άμεσες διαταγές του Υπουργείου Ναυτικών. Το Λιμενικό Σώμα αποτελείται από το προσωπικό της Διεύθυνσης Εμπορικού Ναυτικού, της Επιθεωρήσεως των υπηρεσιών αυτού, του Ν.Α.Τ. και των Λιμενικών Αρχών. Με διάταγμα εξουσιοδοτήθηκε η μετάταξη στο Λ.Σ από το Π.Ν εξήντα έξι (66) Αξιωματικών, οι οποίοι διέθεταν ικανή μόρφωση και γλωσσομάθεια και ήταν ειδικευμένοι στα θέματα εμπορικής ναυτιλίας. Κρίθηκε πρώιμη ακόμα η πλήρης διοικητική χειραφέτηση της Δ.Ε.Ν και δια τούτο αυτή αργότερα με το Ν.Δ. της 7-5-1919 ‘’Περί υπαγωγής του εμπορικού ναυτικού στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας’’, η Διεύθυνσης Εμπορικού Ναυτικού υπήχθη στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας , λαμβανομένης κυρίως υπόψη της συνεισφοράς της ναυτιλίας στην εθνική οικονομία. Η πρώτη απ' ευθείας κατάταξη Αξιωματικών του Λιμενικού έγινε τον Νοέμβριο του 1920. Τα στελέχη του Λ.Σ., σύμφωνα με τον ιδρυτικό του νόμου, διέπονται από τις διατάξεις που ισχύουν για το προσωπικό του Πολεμικού Ναυτικού και ως εκ τούτου δεν προβλεπόταν τότε ακόμα θέση για αρμόδιο Αρχηγό και Επιτελείο. Σημαντικός παράγοντας που συνέβαλε ουσιαστικά στην ανασυγκρότηση του Eλληνικού εμπορικού στόλου μετά τη λήξη του Α' παγκοσμίου πολέμου αποτέλεσε η σύσταση των Προξενικών Λιμεναρχείων και δη του Προξενικού Λιμεναρχείου Λονδίνου, όπου λειτούργησε γραφείο Νηολογίων και Υποθηκολογίων. Στην πράξη, η ύπαρξη στην αγορά του Λονδίνου αυτού του γραφείου διευκόλυνε την απόκτηση και αναγνώριση των πλοίων ως Ελληνικών, δεδομένου ότι με αυτόν τον τρόπο διευκολυνόταν η νηολόγησή τους και η αυθημερόν εγγραφή της υποθήκης, ώστε η Αγγλική ενυπόθηκος δανείστρια τράπεζα, να διασφαλίζει στο ακέραιο τα εμπράγματά της δικαιώματα επί του πλοίου, αλλά και ο πλοιοκτήτης να παραλαμβάνει αμέσως το έγγραφο εθνικότητας και να πλέει με την Ελληνική Σημαία.
Τα γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής βρήκαν το νεοσύστατο Λιμενικό Σώμα να παίρνει μέρος στη Μικρασιατική εκστρατεία υπό το πρίσμα των στρατιωτικών θαλασσίων μεταφορών και του ανεφοδιασμού του στρατού και το 1922, κατά την αναγκαστική αποχώρηση των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία, οι λιμενικές αρχές κινητοποιήθηκαν για την αποστολή σκαφών για την παραλαβή του στρατού, του πληθυσμού και την υποδοχή των προσφύγων, προκαλώντας με αυτόν τον τρόπο το σεβασμό και την ευαρέσκεια των Υπουργών. Τον Μάιο του 1924 ανακηρύσσεται η Δημοκρατία στην Ελλάδα. Δημοσιεύεται το Ν.Δ. της 27-5-1927 ‘’Περί διοικήσεως εμπορικού ναυτικού’’, το οποίο προσλαμβάνεται ως καταστατικό της οργάνωσης και λειτουργίας του Λ.Σ, δεδομένου ότι με αυτό το Λιμενικό αποτελεί στρατιωτικά οργανωμένο Σώμα και οι ανήκοντες στη δύναμή του διέπονται από τις ίδιες διατάξεις με τις αντίστοιχες βαθμίδες του Πολεμικού Ναυτικού. Οι λιμενικές αρχές ορίστηκαν σε (28) είκοσι οκτώ, προέβλεψε την κατανομή των υπηρεσιών της Δ.Ε.Ν σε τμήματα, τη λειτουργία της Επιθεώρησης Εμπορικών πλοίων και κατένειμε τις θέσεις των Αξιωματικών. Επιπροσθέτως ρυθμίστηκαν θέματα αφορώντα θέματα προσωπικού και αξιολόγησης αυτού, θέματα εκπαίδευσης, κατάταξης, αδειών και άσκησης πειθαρχικού ελέγχου στο ένστολο προσωπικό του Λιμενικού Σώματος. Η πορεία προς την πλήρη αυτονομία του Λιμενικού επιταχυνόταν. Η προαγωγή της εμπορικής ναυτιλίας αποτελούσε τον σκοπό για την επίτευξη του οποίου καθίστατο απαραίτητη η επιλογή επιστημόνων με στρατιωτική πειθαρχία, συνάμα και αφοσίωση. Με τον υπ΄ αριθμ.1 Αναγκ. Νόμο τον Αυγούστου του 1936 το Υφυπουργείο Ναυτικών, το οποίο είχε συσταθεί με το Ν.Δ της 23-3-1936, μετονομάσθηκε σε Υφυπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, στο οποίο με τη δημοσίευση του Α.Ν. 345/1936 υπήχθησαν όλες οι ναυτιλιακές αρμοδιότητες.
Ο Ρόλος των Λιμενικών Αρχών στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην αρχή παρέμεινε ουδέτερος ο ελληνικός εμπορικός στόλος. Οι λιμενικές αρχές έχουν πρωταρχικό τους μέλημα την εκτέλεση των στρατιωτικών θαλασσίων μεταφορών. Ο τορπιλισμός του ΄΄Έλλη΄΄ την 15 Αυγούστου του 1940 έξω από το λιμάνι της Τήνου πυροδότησε ραγδαίες εξελίξεις. Το Λιμενικό Σώμα αμέσως μετά τον τορπιλισμό απομάκρυνε με επιμέλεια τους πολίτες από τον προβλήτα και μερίμνησε για την περισυλλογή των τραυματιών από το πληγέν σκάφος και την περίθαλψή τους σε νοσοκομείο του νησιού. Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ελλάδα απέρριψε το ιταλικό τελεσίγραφο και απώθησε τον εχθρό. Ο νέος αυτός πόλεμος έφερε το Υφυπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας ενώπιον προβλημάτων για την εμπορική ναυτιλία. Κλήθηκε να επιτάξει πλοία προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες ανεφοδιασμού της χώρας μας με είδη διατροφής, με τη βοήθεια πολλών μεγάλων Λιμεναρχείων της χώρας, που τάχθηκαν προς την κατεύθυνση παροχής αρωγής στην εθνική πολεμική δράση. Με την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο, το Λιμενικό Σώμα ανέλαβε τις ευθύνες του στον αγώνα του Έθνους και αντεπεξήλθε με επιτυχία στην αποστολή του. Όλες οι στρατιωτικές θαλάσσιες μεταφορές διεξήχθησαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και δεν έλειψε ο εφοδιασμός του στρατού σε όλη τη δύσκολη εκείνη περίοδο. Οι γερμανικές δυνάμεις αργότερα διατήρησαν το Λ.Σ για την άσκηση μόνο των αστυνομικών του καθηκόντων. Κατά τα χρόνια της Κατοχής στην Ελλάδα οι ναυτικοί αντιμετώπισαν σοβαρό πρόβλημα ανεργίας, τους οποίους το Λ.Σ βοηθούσε μέσω των Οικονομικών Συσσιτίων Εργατών Θαλάσσης, τα οποία διέσωσαν από την πείνα πολλές από τις οικογένειες των ναυτικών που πάλευαν μακριά από την πατρίδα αλλά και πολλούς από τους ανέργους και τραυματίες ναυτικούς. Και στην εθνική αντίσταση το Λ.Σ στάθηκε στο ύψος του εναντίον του εχθρού. Δυστυχώς, όμως, ο αριθμός των Ελλήνων ναυτικών που χάθηκαν σε όλες τις θάλασσες του κόσμου έφθασε περίπου τους 2.500, τα δε Ελληνικά πλοία που βυθίστηκαν, αιχμαλωτίσθηκαν και γενικότερα απωλέσθηκαν στην διάρκεια αυτού του αγώνα έφθασαν τα 500. Η αναβάθμιση του Υφυπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας σε Υπουργείο ήταν γεγονός οριστικά πια από τον Ιούνιο του 1944. Το Υ.Ε.Ν. έπρεπε να οργανώσει τις θαλάσσιες συγκοινωνίες, να ανασυγκροτήσει την πολύπαθη εμπορική ναυτιλία , και προς τον σκοπό αυτό αποκτήθηκαν πλοία Λίμπερτυ από την Αμερική.
Ανασυγκρότηση και οργάνωση Υπηρεσιών του Λιμενικού Σώματος. Το διακριτικό του Λ.Σ νομοθετήθηκε στο Β.Δ. της 3-11-1950, δύο άγκυρες χιαστί με το βασιλικό στέμμα πάνω στη μέση. Σταδιακά βελτιωνόταν η οργάνωση των Υπηρεσιών του Λ.Σ και αυξανόταν η είσοδος στην ελληνική σημαία των Ελλήνων εφοπλιστών, με τον εμπορικό υπό ελληνική σημαία στόλο να κατακτά τη δεύτερη θέση στην παγκόσμια κατάταξη. Ο Θάλαμος Επιχειρήσεων του Υ.Ε.Ν. λειτούργησε το 1968 προκειμένου να διαχειριστεί έκτακτα περιστατικά κινδυνευόντων ατόμων στη θάλασσα ή άλλα αφορώντα ασφάλεια ναυσιπλοΐας και ο οποίος αντικαταστάθηκε αργότερα το 1989 από το Κέντρο Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης (ΕΣΚΕΔ) του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας. Το 1971 το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας καταργείται από Υπουργείο, μετατάσσεται σε Υφυπουργείο και εντάσσεται στο Υπουργείο Ναυτιλίας, Μεταφορών και Επικοινωνιών, ενώ ορισμένες αρμοδιότητές του μεταβιβάζονται στα Υπουργεία Εργασίας και Κοινωνικών Υπηρεσιών. Η Ελληνική ναυτιλία συνεχίζει την ανθηρή της πορεία και η ελληνική σημαία αυξάνει το τονάζ της. Ακόμα και η αστυνομική δραστηριότητα του Λ.Σ καταγράφει επιτυχίες και ανταποκρίνεται στις κοινωνικές ανάγκες της Ελληνικής κοινωνίας. Το 1981 συστήνεται η Υπηρεσία Εναερίων Μέσων προς τον σκοπό της ενάσκησης θαλάσσιας επιτήρησης από αέρος. Το 1985 Ελληνικό Κράτος ίδρυσε και το Υπουργείο Αιγαίου με έδρα τη Μυτιλήνη.
Περίοδος μετονομασιών - συγχωνεύσεων - μεταφοράς αρμοδιοτήτων Υ.Ε.Ν /Λ.Σ
Το Υπουργείο Αιγαίου (1985-2004) το 2004 μετονομάστηκε σε Υπουργείο Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, το οποίο συγχωνεύτηκε το 2007 με το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας και σχημάτισαν το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής. Το 2009 ο τομέας της ναυτιλίας εντάχθηκε στο Υπουργείο Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας και το Λιμενικό Σώμα μεταφέρθηκε στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Το 2010 συνεστήθη το αυτόνομο Υπουργείο Θαλασσίων Υποθέσεων Νήσων και Αλιείας, αλλά τον Ιούνιο του 2011 έγινε Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας. Με τον νόμο 3922/2011 , το Μάρτιο του 2011, το Λιμενικό Σώμα, που είχε συσταθεί με το άρθρο 3 του ν.1753/1919 (ΦΕΚ 67Α ΄), μετονομάζεται σε Λιμενικό Σώμα − Ελληνική Ακτοφυλακή και υπάγεται στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Ως αποστολή του προσδιορίζεται η εφαρμογή του νόμου στις περιοχές και τους χώρους στους οποίους εκτείνεται η καθ΄ ύλη και κατά τόπο αρμοδιότητά του, που είναι κυρίως ο θαλάσσιος χώρος ευθύνης του, τα εμπορικά πλοία και τα πάσης φύσεως πλωτά ναυπηγήματα, οι λιμένες και η χερσαία ζώνη αυτών, καθώς και άλλοι χερσαίοι, παράκτιοι ή θαλάσσιοι χώροι. Στις 21 Ιουνίου 2012, με το Π.Δ. 85/2012 (ΦΕΚ Α΄ 141) ιδρύθηκε το Υπουργείο Ναυτιλίας συγκροτούμενο από υπηρεσίες του πρώην Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής που είχαν μεταφερθεί το 2009 στα τέως Υπουργεία Προστασίας του Πολίτη καθώς και από άλλες υπηρεσίες που ανήκαν στο πρώην Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής και μεταφέρθηκαν στο Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας μεταξύ των οποίων και το Αρχηγείο Λιμενικού Σώματος − Ελληνικής Ακτοφυλακής. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους (2012) το ίδιο Υπουργείο μετονομάστηκε σε Υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου. Τον Ιανουάριο του 2015 με το Π.Δ.24/2015 (ΦΕΚ Α' 20/27-01-2015) συνεστήθη το Υπουργείο Οικονομίας, Υποδομών, Ναυτιλίας και Τουρισμού και δημιουργήθηκε θέση Αναπληρωτή Υπουργού Οικονομίας, Υποδομών, Ναυτιλίας και Τουρισμού. Ακολούθως, τον Σεπτέμβριο του 2015 με την έκδοση του Π.Δ.70/2015 (ΦΕΚ Α΄ 114/22- 09-2015) το πρώην Υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου ανασυστάθηκε και μετονομάστηκε σε Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, στο οποίο μεταφέρθηκαν το σύνολο των αρμοδιοτήτων, υπηρεσιών και προσωπικού του συγχωνευθέντος Υπουργείου Ναυτιλίας και Αιγαίου, καθώς και των εποπτευόμενων από αυτό φορέων. Το Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, στην οργανωτική δομή του οποίου κυριαρχεί το Λιμενικό Σώμα-Ελληνική Ακτοφυλακή, και οι φορείς που αυτό εποπτεύει και εκείνοι από τους οποίους επικουρείται, ο κρατικός δηλαδή παράγοντας άσκησης δημόσιας διοίκησης, ομού με τους ναυτιλιακούς κύκλους και τους ναυτικούς, αποτελούν τους πυλώνες στήριξης και προαγωγής της εθνικής ναυτιλιακής πολιτικής. Οι λειτουργίες που επιτελούνται στο εν λόγω Υπουργείο στον μεγαλύτερο βαθμό είναι σύνθετες και απαιτούν τη θετική ανάδραση και συνεργασία με ένα μεγάλο αριθμό συναρμοδίων Υπουργείων και Υπηρεσιών του Κράτους, αλλά και τη γόνιμη συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους της ναυτιλίας.