Στα χαρτιά η αλλαγή παραγωγικού μοντέλου
Στα χαρτιά η αλλαγή παραγωγικού μοντέλου
Κενό γράμμα φαίνεται ότι παρέμεινε η πολυσυζητημένη αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου στην Ελλάδα, καθώς μετά τη δεκαετία της οικονομικής κρίσης, που τη διαδέχθηκε η πανδημική κρίση και πλέον διανύουμε την πληθωριστική κρίση, η ελληνική οικονομία εξακολουθεί να στηρίζεται κατά βάση στο εμπόριο και τον τουρισμό και στους… ελεύθερους επαγγελματίες, και ακόμη λιγότερο σε σύγκριση με το παρελθόν στη μεταποίηση. Στη διάρκεια, μάλιστα, της δεκαετούς κρίσης παραδοσιακοί κλάδοι της ελληνικής μεταποίησης, όπως η από τα προηγούμενα χρόνια χειμαζόμενη κλωστοϋφαντουργία, η επιπλοποιία και η βιομηχανία ειδών ένδυσης, συρρικνώθηκαν περαιτέρω. Εντυπωσιακή είναι η μετατόπιση της απασχόλησης, από το εμπόριο, τη μεταποίηση και τις κατασκευές, στον τουρισμό και την εστίαση. Ετσι, μπορεί σήμερα ο κλάδος να αναζητεί προσωπικό, προωθώντας συμφωνίες για εισαγωγή εργαζομένων, όμως στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης οι απασχολούμενοι σε αυτόν σχεδόν διπλασιάστηκαν.
Από τα στοιχεία επίσης προκύπτει ότι στην πραγματικότητα η κρίση άφησε πίσω της δεκάδες χιλιάδες λουκέτα και ανακατατάξεις στον επιχειρηματικό χάρτη μέσα από συγκέντρωση της αγοράς σε λιγότερα χέρια, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι η ελληνική επιχειρηματικότητα δεν παραμένει κατακερματισμένη σε πολύ μικρές και εκ των πραγμάτων ευάλωτες και με προβλήματα βιωσιμότητες οντότητες.
Δύο και μόνο νούμερα είναι ενδεικτικά του τι συνέβαινε και τι εξακολουθεί να συμβαίνει στην ελληνική επιχειρηματικότητα:
με βάση την ανάλυση της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ) ανά τετραψήφιο κλάδο οικονομικής δραστηριότητας προκύπτει ότι το:
2011 ο μεγαλύτερος αριθμός επιχειρήσεων, 49.270, ήταν… μηχανικοί και στη δεύτερη θέση βρίσκονταν τα εστιατόρια με 46.734 επιχειρήσεις, ενώ τα μπαρ ήταν 40.392.
Το 2021 η εικόνα δεν ήταν πολύ διαφορετική: απλώς τα εστιατόρια είχαν περάσει στην πρώτη θέση με 39.294 επιχειρήσεις, ακολουθούσαν οι δικηγόροι (38.111) και στην τρίτη θέση οι μηχανικοί (37.490). Το 2021 τα μπαρ εξακολουθούσαν να βρίσκονται στις πρώτες θέσεις, με τις επιχειρήσεις της συγκεκριμένης δραστηριότητας να ανέρχονται σε 34.506.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του Στατιστικού Μητρώου Επιχειρήσεων που διατηρεί η ΕΛΣΤΑΤ και στο οποίο ενσωματώθηκαν πριν από λίγες ημέρες και τα στοιχεία που αφορούν το 2021, ο αριθμός των επιχειρήσεων στην Ελλάδα (νομικές μονάδες = γενικά παραγωγικές επιχειρήσεις με διάφορες νομικές μορφές) διαμορφώθηκε το 2021 σε 1.447.339 από 1.137.602 το 2011. Ωστόσο, η αύξηση αυτή είναι πλασματική και οφείλεται κατά κύριο λόγο στο γεγονός ότι από το 2014 άλλαξε η φορολογία των αγροτών με τον λογιστικό προσδιορισμό όλων των αγροτικών εισοδημάτων, γεγονός που οδήγησε στην υποχρεωτική εγγραφή σε ειδικά μητρώα. Εάν αφαιρεθεί ο τομέας της γεωργίας-δασοκομίας-αλιείας, τότε προκύπτει ότι στην πραγματικότητα μετά την οικονομική κρίση οι επιχειρήσεις ήταν 909.474 έναντι 964.557 το 2011. Αξίζει, βεβαίως, να σημειωθεί ότι το 2021 οι επιχειρήσεις για πρώτη φορά –εξαιρουμένου πάντα του τομέα γεωργίας, δασοκομίας, αλιείας– από το 2016 ανήλθαν πάνω από τις 900.000.
Με την εξαίρεση του παραπάνω κλάδου, το 25% των επιχειρήσεων στην Ελλάδα δραστηριοποιείται στο εμπόριο, χονδρικό και λιανικό, ενώ ένα 16,43% ανήκει στις επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες. Πρόκειται στην πραγματικότητα για ατομικές επιχειρήσεις-ελεύθερους επαγγελματίες, από ηλεκτρολόγους και υδραυλικούς, μέχρι δικηγόρους, πολιτικούς μηχανικούς και γιατρούς. Το 12% περίπου αφορά επιχειρήσεις του τομέα παροχής καταλύματος και υπηρεσιών εστίασης, το 7,3% είναι επιχειρήσεις του κατασκευαστικού κλάδου, ενώ οι μεταποιητικές επιχειρήσεις αποτελούσαν το 2021 περίπου το 6,3% του συνόλου. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο τέλος αυτής της δύσκολης δεκαετίας, οι μεταποιητικές επιχειρήσεις ήταν λιγότερες κατά περίπου 20.000, από 76.343 το 2011 είχαν μειωθεί σε 57.451 το 2021. Οι πιο βαριές απώλειες καταγράφηκαν στην κατηγορία της κατασκευής ειδών ένδυσης με τις επιχειρήσεις να μειώνονται κατά 47,6%, στη βιομηχανία ξύλου (-46%), στην κατασκευή επίπλων (-45%), στην παραγωγή βασικών μετάλλων (-43%). Ακόμη και στον μεγαλύτερο κλάδο της ελληνικής μεταποίησης, που είναι η βιομηχανία τροφίμων, οι επιχειρήσεις το 2021 ήταν λιγότερες κατά 7% ή κατά περίπου 1.000 σε σύγκριση με το 2011. Θα πρέπει, πάντως, να σημειωθεί ότι στη βιομηχανία τροφίμων υπάρχει έντονη κινητικότητα τα τελευταία χρόνια, με την ύπαρξη πολλών πτωχεύσεων και λουκέτων, αλλά και την πραγματοποίηση πολλών εξαγορών και συγχωνεύσεων.
Οι μεταποιητικές επιχειρήσεις το 2021 μειώθηκαν σε 57.451 από 76.343 το 2011.
Ο επιχειρηματικός χάρτης την τελευταία δεκαετία 2011-2021:
– Ο αριθμός των νομικών μονάδων εμφανίζεται αυξημένος στις 1.447.339 από 1.137.602. Προσοχή, όμως. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι από το 2014 κι έπειτα το αγροτικό εισόδημα προσδιορίζεται λογιστικά και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ανοίξουν βιβλία οι αγρότες. Εάν αφαιρεθεί ο κλάδος αυτός, τότε στην πραγματικότητα οι νομικές μονάδες το 2021 ήταν λιγότερες από το 2011, περί τις 909.000.
– Στους περισσότερους κλάδους καταγράφεται σημαντική μείωση των νομικών μονάδων, κάτι που οφείλεται σε λουκέτα και συγκέντρωση. Χαρακτηριστικά παραδείγματα: κλωστοϋφαντουργία, βιομηχανία ειδών ένδυσης, χαρτοποιία, επιπλοποιία, όπου καταγράφεται μείωση των νομικών μονάδων ακόμη και κατά 45%. Από την άλλη καταγράφεται αύξηση των νομικών μονάδων σε κλάδους όπως: παραγωγή και παροχή ηλεκτρικής ενέργειας, προγραμματιστές, πληροφορική (84%), real estate (46%), υπηρεσίες μίσθωσης, υπηρεσίες υγείας.
– Ο κύκλος εργασιών δεν έχει διαφοροποιηθεί συνολικά και είναι σχεδόν στα επίπεδα του 2011, στα 341 δισ. ευρώ το 2021. Φυσικά στη διάρκεια της κρίσης μειώθηκαν και οι νομικές μονάδες και ο κύκλος εργασιών με χειρότερο έτος το 2016 και συνολικό τζίρο 272 δισ. ευρώ.
– Από πλευράς απασχόλησης το πιο ενδιαφέρον νομίζω είναι η μετακίνηση σε συγκεκριμένους κλάδους: μείωση απασχολουμένων σε παραδοσιακούς κλάδους όπως το λιανεμπόριο και η μεταποίηση και κατακόρυφη αύξηση σε τομείς όπως ο τουρισμός – εστίαση, από 358.106 το 2011 σε 639.473 το 2021, στον τομέα της υγείας (έχουμε γεμίσει ιδιωτικά θεραπευτήρια και διαγνωστικά κέντρα) από 121.544 το 2011 σε 309.000 το 2021 και στην εκπαίδευση από 84.000 το 2011 σε 348.000 το 2021 με πολύ μεγάλη αύξηση κυρίως σε ό,τι αφορά τη μεταλυκειακή εκπαίδευση (ΙΕΚ κ.λπ.).
Αναδύονται νέοι κλάδοι, δεύτερος μεγαλύτερος εργοδότης ο τουρισμός
Την ώρα που παραδοσιακοί κλάδοι της μεταποίησης συρρικνώνονταν, αναδύονταν καινούργιοι κλάδοι επιχειρηματικής δραστηριότητας κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών, απόρροια της ραγδαίας προόδου της τεχνολογίας τα τελευταία χρόνια. Ετσι, από τα στοιχεία του Στατιστικού Μητρώου Επιχειρήσεων προκύπτει ότι από τα μεγαλύτερα ποσοστά αύξησης επιχειρήσεων, 84%, κατέγραψαν οι δραστηριότητες υπηρεσιών πληροφορίας, που σχετίζονται με τον ψηφιακό μετασχηματισμό επιχειρήσεων και νοικοκυριών.
Η απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας είχε ως συνέπεια να αυξηθούν κατά 34% οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην παροχή ηλεκτρικού ρεύματος και φυσικού αερίου, ενώ ο κλάδος του real estate που μετά τη φούσκα στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας ζει πάλι ένδοξες στιγμές, αριθμούσε το 2021 13.994 επιχειρήσεις, κατά 45% περισσότερες σε σύγκριση με το 2011.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αύξηση κατά 29% των επιχειρήσεων παροχής υγείας, εξέλιξη που σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την υποβάθμιση του Εθνικού Συστήματος Υγείας, κυρίως λόγω των μεγάλων περικοπών στα μνημονιακά χρόνια. Αυτό που κυρίως έχει αυξηθεί δεν είναι τόσο τα ιδιωτικά θεραπευτήρια, κατηγορία όπου έγιναν επενδύσεις και εξαγορές τα τελευταία χρόνια, αλλά κυρίως τα διάφορα διαγνωστικά κέντρα.
Από τα μεγαλύτερα ποσοστά αύξησης επιχειρήσεων, 84%, κατέγραψαν οι δραστηριότητες υπηρεσιών πληροφορικής.
Στην εν λόγω κατηγορία επιχειρήσεων, εξάλλου, καταγράφεται σχεδόν τριπλασιασμός των απασχολουμένων, καθώς το 2021 είχαν φτάσει τους 304.900 από 121.544 το 2011.
Ακόμη πιο εντυπωσιακή είναι η αλλαγή της εικόνας στον κλάδο της εκπαίδευσης. Αν και ο αριθμός συνολικά των επιχειρήσεων ήταν το 2021 μικρότερος από αυτόν του 2011 (22.743 επιχειρήσεις το 2021 έναντι 24.298 το 2011) ο αριθμός των απασχολουμένων σχεδόν τετραπλασιάστηκε, καθώς από 84.035 το 2011 έφτασε τα 348.228 άτομα το 2021. Στον ευρύτερο κλάδο της εκπαίδευσης καταγράφεται σημαντική αύξηση των ιδιωτικών σχολείων πρωτοβάθμιας (496 νομικές μονάδες το 2021 από 126 το 2011) και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (368 μονάδες γενικής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από 272 το 2011), ενώ πολύ μεγάλη είναι η αύξηση των επιχειρήσεων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με 602 μονάδες το 2021 από 134 το 2011. Αντίστοιχη είναι η εικόνα και για τη μεταδευτεροβάθμια μη τριτοβάθμια εκπαίδευση, όπως είναι για παράδειγμα τα ΙΕΚ, με 77 επιχειρήσεις το 2021 έναντι 39 το 2011.
Μεγαλύτερος εργοδότης παρέμεινε φυσικά το εμπόριο, τομέας όμως που υπέστη σημαντικές απώλειες τόσο σε ό,τι αφορά τον αριθμό των επιχειρήσεων όσο και την απασχόληση. Το 2021 λειτουργούσαν σχεδόν 70.000 λιγότερες εμπορικές επιχειρήσεις από ό,τι το 2011 και συγκεκριμένα 227.192 από 296.488 το 2011, ενώ απασχολούνταν 799.484 άτομα από 850.947 το 2011.
Δεύτερος μεγαλύτερος εργοδότης, πλέον, είναι ο τουρισμός-εστίαση, ενώ το 2011 ήταν ο μεταποιητικός τομέας, καθώς το 2021 οι απασχολούμενοι στην πραγματική βαριά βιομηχανία της χώρας είχαν φτάσει τους 639.734 (656.342 το 2019, προ πανδημίας δηλαδή) από 358.106 το 2011.
πηγή: Δήμητρα Μανιφάβα - ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ